In hoeverre is uw boek een vervolg op uw vorige boek Het enneagram in management?
Het enneagram laat zien dat drijfveren een enorm belangrijke rol spelen in hoe we onszelf en anderen beleven. Het is een praktisch boek, terwijl Macht! eerder een leesboek is dat een grotere bewustwording van het onderwerp dient. Het vat mijn ervaringen en observaties van de afgelopen 25 jaar samen op het gebied van macht en leiderschap. Het enneagram helpt me overigens wel in de manier waarop ik naar macht kijk en het kan verklaren. Veel topambtenaren zeggen bijvoorbeeld niet veel met macht te hebben, maar wel met vrijheid en vernieuwing. Je zou zeggen dat die om twee redenen op de verkeerde plek zitten, want als topambtenaar heb je macht en bij een baan van ambtenaar denk je niet meteen aan vrijheid en vernieuwing. Toen ik ze interviewde werd me duidelijk dat ze in hun baan de vrijheid hadden om met vernieuwing bezig te zijn. Hun verlangen naar vrijheid was dus een drijfveer om zo’n machtige positie te krijgen.
Niet alleen het enneagram bood u inzicht in macht, ook het oudste vak ter wereld blijkt een leerschool. Hoe kwam u in de bondage-scene terecht?
Oscar Wilde zei al dat alles in de wereld over seks gaat, behalve seks zelf. Dat gaat over macht. Bondage is een geweldige metafoor voor het uitoefenen van macht: het heeft met opwinding te maken en met macht uitoefenen en volgend zijn. BDSM werkt alleen als er sprake is van liefdevolle verbinding en afstemming, anders vindt er schade plaats en wie laat zich nu vrijwillig beschadigen? Dat is een geweldig inzicht, want in organisaties is precies hetzelfde aan de hand. Niemand heeft er problemen mee als een baas macht uitoefent zolang dit dienend is. Problemen ontstaan wanneer er geen verbinding is en zo’n verbinding kan er alleen zijn als de leidinggevende weet hoe het is om volgend te zijn. Ik wil niet zeggen dat alle leiders aan BDSM moeten doen, maar het kan een manier zijn om respectvol om te blijven gaan met ondergeschikten. Een general manager vertelde me bijvoorbeeld dat hij aan BDSM deed om weer in balans te raken. In zijn baan was hij altijd in de leidende positie en tijdens BDSM vervulde hij de behoefte om volgend te zijn.
U introduceert een model met drie soorten macht. Kunt u dit uitleggen?
Macht 1.0 refereert aan onze instincten en is onze natuurlijk drang om macht uit te oefenen. Veel mensen associëren macht 1.0 met momenten waarop macht misbruikt wordt, maar dat is niet terecht. Macht 1.0 is nodig om bijvoorbeeld verantwoordelijkheid te nemen, het is niet iets dat minderwaardig is ten opzichte van andere soorten macht. Om macht 1.0 in toom te houden is macht 2.0 ontstaan, het vermogen om checks and balances uit te voeren. Een valkuil hierbij is bureaucratiseren en dat regels gebruikt worden om de macht in handen te krijgen, zoals bij sommige communistische regimes het geval was. Als je op een goede manier met macht om wilt gaan, heb je ook macht 3.0 nodig. Dat is de macht die plaatsvindt op basis van innerlijke waarden, de macht om het groter geheel te dienen.
Kunnen we ons niet alleen op macht 3.0 richten?
Er moet een juiste balans zijn tussen de drie machten. In mijn boek beschrijf ik allerlei voorbeelden van verlichte goeroes die vrouwen seksueel misbruiken. Zij lappen macht 2.0 aan hun laars. Deze voorbeelden laten zien dat we met alleen het ontwikkelen van macht 3.0 er niet zijn. Ook de regels van macht 2.0 zijn nodig om op een gezonde manier macht uit te oefenen.
U komt met nieuws in uw boek: Boris Dittrich vertelt dat partijgenoot Laurens Jan Brinkhorst hem chanteerde.
Aan de ene kant is het schokkend om te horen hoe een collega je zo onder druk kan zetten, maar aan de andere kant komt dit heel vaak voor. In het boek staan talloze voorbeelden van hoe macht op de werkvloer wordt misbruikt, maar bedenk je eens welke machtspelletjes er bij mensen thuis worden gespeeld. Als je hoort wat voor dreigementen er in sommige huwelijken over en weer gaan... Ik denk de tijd is gekomen dat we tegen elkaar zeggen: we hoeven ons niet mooier voor te doen dan we zijn. Soms schieten we uit de bocht in onze hang naar macht, de vraag is hoe we er de volgende keer voor zorgen dat dit niet meer gebeurt. Het boek is een pleidooi voor leiders om te reflecteren over macht.
Dat is in het geval van Dittrich en Brinkhorst nooit echt gebeurt.
Jaren later hebben ze elkaar gesproken, waarbij Brinkhorst toegaf dat hij misschien wat direct uit de hoek kon komen. Echt vrolijk word je daar natuurlijk niet van; dit is niet een voorbeeld van hoe je reflecteert. Daarbij is het allemaal achteraf, terwijl het veel belangrijker is om te reflecteren op het moment dat die machtsvelden actief zijn. Dittrich zei bijvoorbeeld dat het voor hem belangrijk was geweest als hij had kunnen reflecteren op zijn rol op het moment dat hij fractievoorzitter was. Met reflectie kan je jezelf herwinnen.
En kan ertoe leiden dat we misschien iets realistischer naar macht gaan kijken, zoals u bepleit in uw boek. Kunt u daar een voorbeeld van geven?
Van mensen bij de belastingdienst hoorde ik dat de dienst de aangiften van bewindslieden en een aantal topambtenaren doet. Ten eerste omdat dit een groep is die kwetsbaar is zodra zogenaamde slordigheden met bonnetjes aan het licht komen; het land is te klein als blijkt dat de administratie van een bewindspersoon niet op orde is. Daarbij gaat zo’n machtige positie vaak gepaard met een gevoel van onkwetsbaarheid. Mensen in zo’n positie hebben vaak het idee dat ze met veel weg kunnen komen. Ook om ze hiertegen te beschermen neemt de belastingdienst hun aangifte uit handen. Dat getuigt van een realistische manier van naar macht kijken.
Op 8 april 2015 is Oscar David spreker op het middagseminar 'Macht en invloed in organisaties', naast coryfeeën als Joris Luyendijk en Martin Hetebrij.
