Niet onlogisch als je bedenkt dat ons stelsel al meer dan honderd jaar oud is en zich moeizaam aanpast aan de tijd. Olietankers zou Menno Lanting zeggen. Toch zijn aan de einder lichtpunten te zien. Top down en bottom up!
Top down begint het bij de overheid met onderzoek en aanbevelingen. Die zijn er de laatste jaren diversen maar twee steken er met schouder bovenuit. De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid publiceerde in 2013 het lijvige Naar een lerende economie (‘Investeren in het verdienvermogen van Nederland’) wat onder andere concludeert dat innovatiekracht, kenniscirculatie ((wetenschappelijk) onderwijs in samenwerking met bedrijfsleven) en levenslang leren (lerend werken) centraal moeten komen te staan in ons onderwijsstelsel willen we de aansluiting met de opkomende kenniseconomieën niet missen.
De Onderwijsraad publiceerde op aanvraag van de Minister het adviesrapport Een eigentijds curriculum waarin de inhoudelijke kant van het curriculum in relatie tot maatschappelijke veranderingen centraal staat. Het advies gaat met name in op de implementatie van 21e vaardigheden in het curriculum. ‘In dit advies wordt de overkoepelende term 21ste-eeuwse vaardigheden gebruikt voor drie clusters van competenties / vaardigheden. Ten eerste de (denk)vaardigheden die nodig zijn om succesvol deel te kunnen nemen aan de huidige (kennis)samenleving, zoals ict-geletterdheid, probleemoplossend vermogen, kritisch denken, creativiteit. Ten tweede sociale competenties zoals samenwerking, communicatie, sociale vaardigheden en culturele sensitiviteit. Ten derde metacognitie, de kennis van het eigen cognitief functioneren en de vaardigheid om het eigen leren ook te kunnen sturen.’
Een prettige overzichtelijke introductie tot deze vaardigheden is Klaar voor de 21e eeuw van Robert Marzano en Tammy Heflebower. Zij verdelen de vaardigheden in cognitieve en conatieve vaardigheden. De laatste zijn met name in ons onderwijs ondervertegenwoordigd. In ons van toetsing bolstaande systeem zijn dit immers lastiger objectief te maken vaardigheden. Ze vallen onder de categorie ‘soft skills’ en omvatten elementen als interactie met anderen en conflicthantering. Maar ook binnen de cognitieve vaardigheden hebben de auteurs verrassende inzichten. Was het geschreven woord nog DE belangrijkste pijler van ons leerstelsel, multimedialiteit is tegenwoordig een groot goed aan het worden. Dus kan er ruimte komen voor storyboards, storytelling en andere technieken om complexe problemen te leren analyseren.
Of de top-down benadering aangaat slaan, zal afhangen van de politiek en de komende verkiezingen. Een belangrijker kracht misschien komt van onderuit: de leerling. Hij/zij brengt in hoog tempo nieuwe mogelijkheden mee de klas in: tablets, smartphone en sociale media. Of hij gebruikt dag in dag uit sociale media: Facebook, Youtube, Snapchat en Pinterest. Hoe je dat in het onderwijs kunt inzetten is onderwerp van het kleine maar krachtige boekje Sociale media in het hoger onderwijs van Anne ten Ham & Caroline Essink-Matzinger. ‘Samen slim’ is de ondertitel en dat is wat je er dus als docent ook maar het beste kunt doen: leren kennen, toepassen en de leerling gebruik laten maken van een omgeving die ook een leeromgeving kan zijn. De auteurs slaan een slimme brug naar veelgehanteerde leerstijlen met veel voorbeelden hoe sociaal media gebruik concreet te maken. Onderzoeken op Youtube, bouwen aan een wiki rondom een thema, Google Docs inzetten voor enquêtes.
Zo ontstaat vanuit de onderkant van het onderwijs, leerlingen samen met docenten een kentering in het onderwijs. Een kentering die hard nodig is en ons onderwijsstelsel aan kan passen aan de eisen en wensen van de 21e eeuw.
Over Bertrand Weegenaar
Bertrand Weegenaar is als hogeschooldocent HBO-ICT werkzaam op Windesheim. Zijn voorliefde ligt bij de onderwerpen strategie, marketing, geschiedenis; biografieën en internet; e-business.
