Roozendaal legt in het NRC (van 10 juli) uit dat voor de werkgever aan ontslag zonder een geoorloofde reden nu nog een onzeker en tamelijk hoog prijskaartje hangt. Maar in het voorstel dat er nu ligt, weet de werkgever dat hij zich voor een relatief gering bedrag (een maandsalaris per gewerkt dienstjaar, met een maximum van twaalf maanden) kan ontdoen van lastige werknemers. Zij schrijft: ‘Als het voorstel doorgaat, is de stop dus van de fles, vooral voor werknemers met een laag loon en een kort dienstverband. De werkgever kan dan kiezen tussen ontslag of het nakomen van zijn verplichtingen uit de arbeidsovereenkomst. Hij kan immers berekenen wat het kost. Ernstig zieke werknemers met een kort dienstverband kan hij beter meteen ontslaan in plaats van twee jaar of langer het loon door te betalen. Ontslag van jonge moeders – veelal met een kort dienstverband – is wellicht praktischer dan ouderschapsverlof en deeltijdwerk toe te staan. En het ontslag van een lastig ondernemingsraadlid kan helpen om de rest van het personeel te disciplineren. Eenzijdig doordrukken van een contractwijziging wordt eenvoudiger als het alternatief ontslag is.’
Van Bergen voorziet ‘Amerikaanse toestanden op de arbeidsmarkt’ noemt, en haalt het boek Nickle and Dimed van Barbara Ehrenreich aan (vertaald als De achterkant van de Amerikaanse droom) dat gaat over haar 'undercover' ervaringen als serveerster en schoonmaakster, dus de onderkant van de arbeidsmarkt.
Maar minstens zo interessant, zo schrijft Van Bergen, is haar in 2005 verschenen verhaal over de middenklasse: Bait and Switch, in Nederland als Gouden bergen op de markt gebracht. In dat boek onderzoekt zij hoe het mensen vergaat die – anders dan in ‘Nickel and Dimed’ – wél alles goed hebben gedaan: ze hebben hun opleiding aan een college afgerond, voor de arbeidsmarkt relevante vaardigheden ontwikkeld, en een indrukwekkend CV opgebouwd. Maar desondanks komen ze geregeld zonder werk te zitten. Niet als gevolg van conjuncturele cycli maar door de bezuinigingsdrift die organisaties noopt tot op het bot af te slanken.
Tijdens haar zoektocht naar een PR-functie en gesteund door coaches die zich gretig storten op de zoekende middenklasse, gaat het Ehrenreich langzaam dagen: vaardigheden en prestaties doen er niet meer toe. Haar coach zegt het met zoveel woorden: negentig procent van de beslissingen om mensen aan te nemen, is gebaseerd op emotie en dus is het belangrijkste dat je een winnaarmentaliteit krijgt. Zonder winnaarmentaliteit kom je niet aan de bak.
Opmerkelijk is ook hoeveel dominees en andere zelfbenoemde afgezanten van God loopbaanadvies geven. Met een verwijzing naar Richard Sennett (The Corrosion of Character) probeert Ehrenreich deze hang naar God te verklaren. Sennet stelt vast dat mensen een verhaal willen vertellen om hun leven te kunnen begrijpen. Zo’n verhaal is meer dan een eenvoudige opsomming van chronologische gebeurtenissen, het moet een betekenisvol verhaal zijn dat je bij wijze van spreken aan je kinderen kunt vertellen.
Ehrenreich: ‘Het oude verhaal was simpel: “Ik werkte hard en had succes,” of soms “Ik verpestte mijn kansen en daarom ben ik mislukt”. Maar een leven waarin inspanning slechts zelden werd beloond, “Ik werkte hard maar werd toch ontslagen, en dat meerdere keren achter elkaar”, zo’n leven heeft een ingewikkelder verklaring nodig.’
Het zijn slechts een paar van de talloze onfrisse voorbeelden waartoe het soepele Amerikaanse ontslagrecht heeft geleid. Hopelijk wordt er naar mensen als Roozendaal geluisterd en behoudt Nederland het arbeidsrecht van een beschaafd land, zo concludeert Van Bergen.
Over Pierre Pieterse
Pierre Pieterse was tot februari 2022 hoofdredacteur van Managementboek Magazine.
