Psychobaas

In plat Nederlands: veel bazen zijn gewoon psychopaten. Volgens de Canadese psychologen Paul Babiak en Robert Hare maar liefst 1 op de 25. En dat maakt ze slechte leiders en slechte managers. Goed nieuws dus voor al die mensen die vinden dat hun baas het niet goed doet en zorgt voor die verziekte werksfeer: ze hebben gelijk!

Nou nee, zegt Kevin Dutton, een kleine nuance is hier op zijn plaats. Volgens deze psycholoog en auteur van The Wisdom of Psychopaths (De lessen van de psychopaat) is het niet meer of minder dan logisch dat juist leiders en topmanagers soms op ware psychopaten lijken, omdat juist de zogenaamde psychopathische kerneigenschappen essentieel zijn voor goed functioneren in zo’n positie. Dutton vindt dat het hoog tijd wordt om de negatieve connotatie rond psychopathie te weerleggen. Niet om het te romantiseren maar wel om het louter negatieve beeld, met als filmisch hoogtepunt Psycho van Alfred Hitchcock, in een wenkend en breder perspectief te zetten. ‘Stel je een marsmannetje voor dat hier op aarde in een kliniek komt werken waar louter mensen met zonnebrand, melanomen en uitdrogingsverschijnselen worden behandeld. Dat marsmannetje denkt: de zon is slecht, die moet uitgebannen worden. Maar de waarheid is dat we er niet zouden zijn zonder de zon.’ Aldus Dutton in een interview in de Volkskrant.

Wat zijn dan wel precies die eigenschappen uit dat psychopathische domein? Een hele baaierd die eigenlijk elke conclusie bij voorbaat mogelijk maakt. Positief zijn stressbestendigheid, charmant, geconcentreerd, charismatisch, en onbevreesd. Kenmerken met een negatieve connotatie zijn harteloos, manipulatief, meedogenloos, gewetenloos, en weinig empathisch.

Volgens Babiak en Hare zijn de positieve eigenschappen de kenmerken die we graag zien bij een leider. Maar de combinatie met de keerzijde, de negatieve eigenschappen zoals het kenmerk manipulatief, maakt dat een ‘doodgewone’ psychopaat zich wel erg gemakkelijk kan voordoen (‘faken’) als de juiste persoon voor een directie of managementfunctie. Of neem charme dat in de natuurlijke aard van de psychopaat is ingebakken, ‘verpak dat met de juiste zakentaal en je krijgt iets dat lijkt op charismatisch leiderschap’. Aldus Hare.

Dutton ziet dat toch even anders. Al die eigenschappen zijn niet meer dan schuifjes op een mengpaneel: zet ze allemaal voluit, en je krijgt inderdaad de zakenvariant van Norman Bates, de eigenaar/manager (sic!) uit Psycho. Maar de juiste combinatie van schuifjes in de juiste stand, en succes is gegarandeerd. De ene instelling zorgt voor het perfecte managementgeluid, een ander brengt de Moskowicz in je boven, en weer een andere instelling maakt de ambtenaar in je los. Waarbij de knoppen volume, intelligentie, en overdrive, gewelddadigheid, de ‘masterknoppen’ op elk mengpaneel, het allerbelangrijkste zijn. De mate van intelligentie en gewelddadigheid in combinatie met psychopathische kenmerken bepaalt in welke richting de balans doorslaat. Naar die van Bates of naar die van een type als Jobs.

Ik wens je veel personeel toe, luidt een gevleugelde uitspraak tegen menig jonge baas of startend manager. En een uitspraak die je nu toch weer even aan denken zet. Net zoals het toch een geruststelling is dat de therapeut en de arts in het lijstje ‘minst psychopatische beroepen’ staan.