In 2016 is het vijfhonderd jaar geleden dat de Engelse humanist en politicus Thomas More (1478-1535) in Leuven zijn boek Utopia publiceerde. Omdat hij een hekel had aan zijn land, waar een zware economische crisis heerste, en zich daartegen wilde afzetten, verzon hij een soort ‘Utopia’, een heilstaat met socialistische en communistische invloeden.
More was een visionair. Ook al is zijn fictieve land intussen vijfhonderd jaar oud, het is voor ons zeer herkenbaar. Als werkelijkheid, als ideaal en als schrikbeeld. More heeft de naam van zijn eiland zelf verzonnen. Utopia komt uit het Grieks en kan ou-topos betekenen, ‘een niet-bestaande plaats’, of eu-topos, ‘een gelukkige samenleving’. Juist door die dubbelzinnigheid roept More het debat en gesprek op. Hij wenste zo’n Utopia wel, maar hoopte er niet op. Dat vond hij naïef.
Het boek van More is dan ook geen modelvoorbeeld maar een sociale satire, een denkoefening over hoe het beter kan. Het gaat over allerlei maatschappelijke thema’s zoals armoede, ongelijkheid, hebzucht. Het is ook een middel om kritiek uit te oefenen op de bestaande situatie. More had een broertje dood aan zelfgenoegzaamheid en eigendunk, aan het eigenzinnige individu dat zichzelf probeert te bevestigen tegen de algemene orde van de gemeenschap in. Leiders moeten deugdzaam zijn, niet liegen en bedriegen in hun eigen belang.
In deze tijd is Utopia niet één samenleving, maar bestaan er meerdere Utopia’s, en dé samenleving bestaat uit meerdere ideale samenlevingen. Daarvan zie je tegenwoordig op lokaal niveau allerlei pogingen. Mensen die op kleine schaal bezig zijn, in de vele burgerinitiatieven en de transitiebeweging. Veel lokale Utopia’s worden op die manier realiteit. Gaan we naar een wij-gemeenschap, een WEtopia en bieden collectieve woonvormen hiervoor een goede opstap?
Het zijn andere samenlevingsmodellen waarin mensen elkaar helpen, samen aan de slag gaan, een bijdrage leveren aan een nieuwe wereld en voor elkaar zorgen. Zoals in een nabuurnetwerk waar mensen een beroep doen op jou als ‘nabuur’ en op jouw gemeenschapszin en betrokkenheid bij de buurt. De grondgedachte is een YOUtopia waarin je zonder al te veel nadenken op de ander kunt terugvallen. In samenbouwgroepen zorgen bewoners voor hun buurt alsof die van hen zelf is. De focus ligt op de eigen buurt, een OURtopia waarin het goed vertoeven is. De woongemeenschap van nu is een totaalconcept van onderlinge interactie, gezonde voeding, sociale en ecologische duurzaamheid, en zelforganisatie. Deze nieuwe woonprojecten richten zich op een betere wereld, op een ECOtopia. Zorgcollectieven organiseren de nodige steun, zorg en hulp voor ouderen en andere zorgbehoeftigen in een buurt. De leden verzorgen elkaar op basis van onderlinge solidariteit. Ze bevorderen een MEtopia waarin mensen zich om jou bekommeren.
Met deze nieuwe woonvormen creëren we samen een WEtopia waar sprake is van delen, sociale cohesie, openheid en solidariteit, een samenleving waar het goed vertoeven is.
Peter Camp is organisatieadviseur en managementtrainer, en auteur van het zojuist verschenen Wonen in de 21ste eeuw. Naar een hedendaagse utopie. Collectieve woonvormen in Nederland en België. Meer dan 250 inspirerende woonvormen.
