First things first. Hoe definieer je strategisch omgevingsmanagement?
De achterliggende boodschap van SOM is: een open relatie aangaan met je omgeving. Basis is de Mutual Gains-benadering waarbij gezamenlijkheid in onderhandelen centraal staat. Simpel gesteld: als je de taart groter maakt – alle partijen die betrokken zijn bij een ingewikkeld dilemma met veel belangen een deel van de taart gunt – dan kom je verder dan wanneer iedereen de hakken in het zand zet en alleen zijn eigenbelang laat prevaleren.
Als je de taart groter maakt en iedereen een stuk van de taart moet, wordt het toch ook allemaal veel duurder?
Waarom? Kijk naar een Betuwelijn of de A4. Dat heeft allemaal jaren geduurd en is mede daardoor oneindig veel duurder geworden. Reken maar uit wat de A4 had gekost als je die dertig jaar geleden al was aangelegd… Je geeft misschien iets meer, maar de tijdsbesparing en dus ook de kostenbesparing is enorm. Reken alleen eens uit wat al die bijeenkomsten, plannenmakerij en vergaderingen kosten. De kans van slagen is ook veel groter dankzij SOM. Partijen werken met vereende krachten samen aan het realiseren van het project. Immers: ieders winst is in het geding. Het is in niemands belang om een project te laten mislukken. Wat je tevens vaak ziet, is dat er genoeg potjes met geld zijn. Als je die potjes samenvoegt, kan én een project uitgevoerd worden én zijn alle partijen nog tevreden ook.
Jouw stelling in je boek is onder meer dat zonder strategisch omgevingsmanagement Maasvlakte 2 er in de huidige vorm niet geweest.
Ook bij Maasvlakte 2 werden aanvankelijk door belangengroeperingen conflicterende stellingen ingenomen en gingen de hakken in het nog niet opgespoten zand
van de Maasvlakte. Neem bijvoorbeeld de natuur- en milieuorganisaties. Die gruwden er aanvankelijk van om een industrieterrein aan te leggen in een natuurgebied, de Noordzee. Door vroegtijdig samen te zoeken naar winst voor de natuur, keerde die houding ten goede. Anders had het vermoedelijk nog jaren geduurd voordat een beslissing was genomen. En toen de financiële crisis daar doorheen fietste, was een beslissing wellicht helemaal niet genomen. Een krimpende economie maakt immers in de ogen van veel partijen extra bedrijventerreinen op korte termijn overbodig. De crisis zou voor veel (milieu)belangengroeperingen direct een aanleiding zijn geweest om een streep door de plannen te halen. Dankzij de snelheid werd er nu al zand opgespoten voordat de crisis uitbrak.
Wat is een belangrijke boodschap in je boek?
Mijn stelling is: neem extra tijd als de urgentie er nog niet is. Dat vergt in het begin misschien meer tijd voor het samen zoeken naar oplossingen, maar uiteindelijk levert het voor zulke grote projecten tot jaren tijdwinst op en miljarden minder uitgaven of budgetoverschrijdingen.
Zou een paars-plus kabinet er met strategisch omgevingsmanagement wel in hebben gezeten?
Dat sluit ik zeker niet uit. Dat had vooral bij de start van de verkenningen om een meer open belangenafweging gevraagd. Nu werden er weer klassieke stellingen betrokken met machiavellistische machtsspelletjes waarvan niet iedereen de regels kende. Dat zijn oude onderhandelingstechnieken. Partijen wilden niet geven; gunden elkaar geen stuk van de taart.
Je zegt ook dat SOM een license to grow levert voor bedrijven.
We bevinden ons in nieuwe tijden met mondige burgers die minder respect voor de overheid hebben; met ingewikkelde wetgeving, een dichtbevolkt land en een politiek die populistisch sneller geneigd is naar burgers te luisteren. Voor bedrijven komt zo hun ‘license to grow’ in gevaar. Als een bedrijf iets wil, is er altijd wel iemand tegen. Hoe kun je dan doorgroeien? Kijk naar Schiphol en de eindeloze geluidsdiscussie. Vandaag de dag zijn andere onderhandelingstechnieken gewenst. SOM biedt dat.
Mutual gains bestaat al en ook is dialoog niets nieuws. Wat biedt SOM eigenlijk voor een nieuwe ingrediënten?
Wat SOM vooral doet, is ‘de softe’ dialoog koppelen aan een strakke aanpak. Bestuurders, opdrachtgevers, projectleiders houden allemaal van duidelijkheid over stappen en tijdsplannen. Dat geldt helemaal voor een softe aanpak die gaat over transparantie en vertrouwen. Die strakke aanpak van de meer psychologische benadering was er niet. Nu blijkt dat die aanpak initiatiefnemers kan verleiden toch voor een nieuwe aanpak te kiezen. Maar eigenlijk is SOM helemaal niet soft. Het gaat om harde en duidelijke onderhandelingen over vaak grote belangen. Maar de spelregels zijn anders, duidelijker en dat maakt dat er verassende resultaten mogelijk zijn. Nee, niet iedereen kan alles krijgen, maar partijen zijn realistisch genoeg om ook tevreden te zijn met een resultaat dat beter is dan het resultaat zonder onderhandelingen. Als je dat weet, ga je anders onderhandelingen in. SOM kun je ook samenvatten als professioneel belangenmanagement.
En daarvoor hebben we ‘omgevingsmanagers’ nodig.
Je ziet vacatures voor een omgevingsmanager steeds vaker opduiken. Dat zijn dan professionals met oog en oor voor de complexe omgeving. Steeds meer organisaties snappen dat grote projecten miljarden goedkoper kunnen – en sneller – als je maar de dialoog met je vijanden aangaat. In Rotterdam zijn de vijanden van Maasvlakte 2 vrienden van het bedrijfsleven geworden omdat ze dichter bij hun eigen doel zijn gekomen, een smakelijk stuk taart hebben gekregen. Denken in dubbeldoelstellingen noem ik dat.
Met SOM hadden we ook de WK en de Olympische Spelen nu al binnengehaald?
Wie weet. Ik denk wel dat je bij de huidige aanpak bedenkingen kunt hebben. Meneer Blatter staat aan het hoofd van een niet-democratische organisatie. Die wil geen gezeur. Met die wetenschap en SOM had je het anders kunnen insteken. Meer tijd nemen aan de voorkant. De vraag beantwoorden; wat is het belang voor Nederland als geheel? En vervolgens de dialoog hierover voeden in de media. Dan was duidelijker voor welke afweging van belangen we staan en was de kans groter dat de kaarsen op de taart ook echt aan hadden gekund als we de WK hadden binnengehaald.
Het SOM-gedachtengoed leverde Marc Wesselink de ROA-prijs op voor de beste Nederlandse adviesopdracht.
Over Ronald Buitenhuis
Ronald Buitenhuis is freelance journalist.
