Is dat niet een gotspe: een boek voor het onderwijs schrijven waarin je laat zien hoe je leergericht moet werken en organiseren? Je zou toch zeggen dat ze dat daar wel weten?
Vanuit de positie waarin ik in het onderwijs sta, met een verleden als leerkracht, heb ik gemerkt dat leren en organiseren meer onbewust dan bewust wordt meegenomen in de onderwijspraktijk. Over leren wordt minder gepraat dan wenselijk is. Als je daar bewust mee bezig bent en geregeld het gesprek aangaat over wat leren eigenlijk is, of wat je daaronder wilt verstaan, zie je beweging ontstaan. In de ontwikkeling van de lerende, de professional en van de organisatie. Meer betrokkenheid, meer welbevinden. Want ik zie een duidelijk verband tussen welbevinden en leren. Leren werkt in op welbevinden, welbevinden werkt in op leren. Ze versterken elkaar.
Zou je in dit opzicht van onderwijsprofessionals niet meer mogen verwachten?
Misschien. De verwachtingen zijn wel legio én ze zijn hoog, maar in de praktijk worden zij met heel veel zaken geconfronteerd. Het onderwijs is een dynamische wereld, waarin het lastig is keuzen te maken. Leren is op zich een vrij algemeen begrip, helaas bijna een containerbegrip. Hopelijk zet mijn boek aan om na te denken over wat we in onze schoolorganisatie precies bedoelen als we het over leren hebben, welk soort leren we dan nastreven en hoe we dat leren vormgeven. Door hierin keuzen te maken, krijg je ook meer focus in je organisatie.
Je schrijft dat je ook zelf keuzen hebt moeten maken bij het schrijven van je boek. Welke waren dat zoal?
Bijvoorbeeld of ik een leerlinggericht of een leraargericht perspectief zou kiezen en welke leertheorie leidend zou zijn. Of ik überhaupt van een bepaalde leertheorie moest uitgaan. Daarom heb ik ervoor gekozen het daar helemaal niet over te hebben. Ik wilde me echt focussen op een soort van leermodel dat duidelijk maakt dat alle inspanningen uiteindelijk maar één doel hebben: voortdurend beter worden. Dat richt zich dus zowel op de leerlingen als op de onderwijsprofessional. Wat me te ver bij die focus vandaan zou brengen – leerinhouden, leermiddelen en -methoden bijvoorbeeld – heb ik in mijn boek niet meegenomen.
Focus is belangrijk?
Zeker. Het is een blijvende uitdaging voor scholen om door de bomen het bos te blijven zien. Je ziet vaak dat allerlei onderwijsconcepten versnipperd of veel te globaal worden ingezet. Verder signaleer ik een duidelijke trendgevoeligheid. In Vlaanderen zie je momenteel bijvoorbeeld een sterke focus op executieve functies, dus alle regelfuncties die essentieel zijn voor het realiseren van doelgericht en aangepast gedrag. Maar hoe die zich verhouden tot het bredere schoolbeleid, daarvoor heeft men weinig aandacht. Ik zeg niet dat executieve functies niet belangrijk zijn, maar ik plet ervoor om zo’n onderwerp ook in een bredere context te plaatsen en te kijken hoe het een school daadwerkelijk vooruit helpt. Scholen hebben sowieso sterk de neiging om een onderwijsconcept dat ín is, te omarmen. Ik sta regelmatig versteld van de hoeveelheid vernieuwingsinitiatieven die op scholen aan de gang zijn. Dat dat iets met het welbevinden van in ieder geval de leerkrachten doet, lijkt me evident. Bovendien zorgt de snelheid van initiatieven ervoor dat borging minder aandacht krijgt en dat is slecht voor de implementatie. Ik hoop met mijn boek op een bepaald vlak scherpte en gerichtheid te bieden in het pedagogisch-didactische luik.
Is jouw boek een pleidooi om eerst maar eens terug te gaan naar de basis: eerst duidelijkheid scheppen over wat leren is”
Dat pleidooi mag je er inderdaad wel in zien: laten we het eerst daar eens over hebben, voordat we andere zaken, zoals populaire theorieën, aandacht geven. Hoe willen we leren en verankeren zien in de praktijk, tot en met het niveau van het klaslokaal? Ook de leerling moet weten waar het om draait. De taal van het model moet ook de taal van de leerling worden. Ook die moet ermee bezig zijn, erop reflecteren. Het uiteindelijke doel is namelijk dat zij een mindset ontwikkeld hebben die hen helpt hun leren op het juiste moment op de juiste manier aan te wenden.
Dus dat de leerlingen zich bewust worden van hun leeridentiteit om in hun latere leven hun eigen leren beter te kunnen sturen?
Dat zou een heel mooie uitkomst zijn. Als we leren meer als een proces gaan zien, dat een heel leven lang doorgaat, zou dat een heel grote meerwaarde hebben.
Hoe ziet dat model er precies uit?
Het is een model voor een LEER-krachtige omgeving. Het bevat allerlei variabelen die het leren krachtig maken, heeft een duidelijke kern, met daaromheen een aantal bouwstenen. Die versterken de kern van leren. Die verschillende variabelen moet je wel integraal vastpakken, want alleen dan kun je komen tot een LEER-krachtige omgeving. In dat model is ook een rol voor alle actoren in en om het onderwijs weggelegd. Al die actoren moeten hun rol zichtbaar opnemen. Daar staat of valt een LEER-krachtige omgeving mee.
Waarom is een LEER-krachtige omgeving belangrijk?
Een krachtige leeromgeving ondersteunt een krachtig en effectief leren. Krachtige leeromgevingen helpen om kenmerken van krachtig en effectief leren te realiseren. Weten wat je onder goed onderwijs verstaat en wat een goede les is, draagt bij aan het realiseren daarvan. De leerprocessen versterken elkaar en gaan uit van dezelfde principes. Zo gaat meer verantwoordelijkheid voor het leerproces van de lerende het best hand in hand met meer verantwoordelijkheid voor het eigen leerproces van de leerkrachten. Op dat vlak is bouwen aan een krachtige leeromgeving bouwen aan een consistent verhaal.
Je hebt het niet alleen over leergericht werken, maar ook over leergericht organiseren. In De Staat van Onderwijs 2023 blijft dat wat onderbelicht. Vind je dat een gemis?
Vooropgesteld dat ik nog niet heb kennisgenomen van deze Staat van Onderwijs, durf ik wel te stellen dat er in het algemeen nog heel wat kansen liggen voor de ontwikkeling van de schoolorganisatie. De focus op leren die ik bepleit, moet er in alle geledingen zijn.
Dan toch ook in het bestuur? Daarover schrijf je niet.
Dat klopt. Onderzoek van de rol van het schoolbestuur in onderwijs is eerder schaars, de impact van het schoolbestuur op leren van lerenden is daarenboven niet zo duidelijk. Bij de andere rollen die ik beschreef, is die impact zeer groot. Dat beïnvloedde mijn keus.
Ik vroeg me af onder welke noemer jouw boek geplaatst moet worden. Professionalisering?
Nou, nee. Ik probeer juist duidelijk te maken dat schoolontwikkeling verder moet gaan dan het professionaliseren van mensen, ernaar streven dat zij beter worden in hun vak. Natuurlijk is dat ook belangrijk, maar ik wil laten zien dat er op schoolgebied nog werk te doen is in het verfijnen van wat men precies wil doen. Heel veel scholen hebben op brede en algemene bewoordingen beschreven waar ze voor staan en daarin zijn ze soms de weg wat kwijtgeraakt in wat leren in feite zou moeten zijn. Visiegedreven organiseren vraagt om een scherp, gericht en helder verhaal. De leercomponent is er expliciet in verweven. Dat verhaal ontwikkel je gezamenlijk dag in dag uit. Het vraagt zichtbaar gedrag van alle actoren.
Over Bert Peene
Bert Peene werkte jarenlang als kerndocent bij IMAGO Groep, Via Vinci Academy en C-Lion, opleiders voor het onderwijs. Daarnaast voerde hij als zelfstandige opdrachten op het gebied van organisatieontwikkeling uit in profit en non-proft. Tegenwoordig werkt hij als free lance docent en schrijft hij voor diverse bladen over managementliteratuur.
