Europa ligt onder vuur. China, Rusland en Trumps Amerika proberen ons continent uit elkaar te spelen. Het doel heiligt alle middelen lijkt daarbij het motto te zijn. Maar Europa is veel sterker en machtiger dan ze zelf denkt en moet het heft meer in eigen hand nemen. Dat is in een notendop de boodschap in De slag om Europa van Rob de Wijk, hoogleraar internationale betrekkingen in Leiden en directeur van het Haags Centrum voor Strategische Studies. Ooit deelde Europa de lakens uit in de wereld, maar op dit moment wordt het continent van alle kanten belaagd, ook van binnenuit. In de Slag om Europa - Hoe China en Rusland ons continent uit elkaar spelen - schetst de auteur een intrigerend beeld van de belangrijkste hoofdrolspelers.
Armlastige landen
De Chinese president Xi Jinping ziet Europa als een verzwakt werelddeel en wingewest. Hij is al jaren bezig om op allerlei manieren invloed te kopen, met name op de Westelijke Balkan. Onder andere via investeringen in de Nieuwe Zijderoute (Belt and Road Initiative) en het verstrekken van grote leningen aan armlastige landen. Ook zijn Chinese bedrijven verplicht om inlichtingen te verzamelen en deze door te geven aan de Chinese overheid, vandaar de terechte angst voor Huawei als 5G-leverancier. Inmiddels hebben 13 Europese landen zich bij het BRI-project aangesloten en steunen Oost-Europese leiders China regelmatig in de Europese Raad of de Verenigde Naties. Zo probeert China de Europese Unie uit elkaar te spelen.
Geheime operaties
Rusland voelt zich bedreigd. President Poetin voert geheime operaties uit om Europa en de NAVO te ontwrichten. Door verspreiding van nepnieuws, beïnvloeden van verkiezingen, liquidaties van criticasters, spionage en het creëren van chaos in landen als Georgië en Oekraïne. Daarbij gesteund door pro-Russische partijen in Europa. Van de Lega Nord (Italië), AfD (Duitsland) tot Thierry Baudets Forum voor Democratie in Nederland. Sommigen laten zich betalen om Russische propaganda uit te dragen en Rusland te verdedigen. Zij verdedigen Russische visies die haaks staan op de belangen van Nederland en de waarden van onze democratische rechtstaat. Anderen zijn naïeve handlangers. De auteur noemt ze ‘nuttige idioten' (een term uit de koude oorlog) in handen van de Russische propagandamachine.
Geopolitieke blunder
Daar waar China handelt uit kracht en Rusland uit zwakte, denkt Trumps Amerika alleen aan zichzelf: America First! Donald Trump hielp de Russen en Chinezen een handje door zich van zijn trouwste bondgenoten af te keren en zelf ook de aanval op Europa te openen. Het afwijzen van internationale handelsverdragen (TPP, TTIP) was volgens de auteur een enorme geopolitieke blunder. De incompetente Trump schoot zichzelf hiermee in eigen voet en zette de deur voor China verder open. Of het oude bondgenootschap door Joe Biden in ere kan worden hersteld, is maar de vraag aldus de auteur. Maar Europa's problemen komen ook van dichtbij en binnenuit. Zo dacht de Britse premier Johnson buiten de Europese Unie beter af te zijn en ondermijnen corrupte Hongaarse en Poolse leiders de democratische rechtsstaat. Allemaal vinden ze dat een sterke Europese Unie hun ambities in de weg staat.
Sterker dan we denken
Toch staat Europa er sterker voor dan we denken, zo concludeert de auteur tot zijn eigen verrassing. Europa kan China en Rusland weerstaan, maar dan moeten we ons lot veel meer in eigen hand nemen. Lastig genoeg want er is volop weerstand van populisten en opportunisten, veelal uit radicaal rechtse en nationaal-conservatieve hoek. Waarom Europa een supermacht is? Simpel: 450 miljoen rijke Europeanen die samen de belangrijkste geïntegreerde markt vormen (tegen 325 even rijke Amerikanen en 144 miljoen relatief arme Russen). Een economische machtsfactor waar Xi, Poetin, Trump en Johnson nu al hun tanden op stuk bijten, aldus de auteur.
Aantrekkelijke interne markt
De Europese Unie gebruikt de aantrekkelijke interne markt om op andere terreinen iets voor elkaar te krijgen in de wereld. Dat is een niet te onderschatten macht. Zo bepaalt de Europese Unie de voorwaarden waaronder de rest van de wereld de interne Europese markt mag betreden. Regels en standaarden die doorwerken in China en Rusland. Denk aan de eisen van Brussel ten aanzien van een gelijk speelveld (anti-dumping), mensenrechten, milieu, arbeidsomstandigheden (dwang- en kinderarbeid) en klimaat. Of denk aan de privacyregels en boetes die Brussel oplegt aan grote Amerikaanse techbedrijven als Google, Amazon en Facebook. En als Brussel dat wil moet Facebook worden opgesplitst, dan heb je als Europa dus een enorme macht. Trump was er razend om.
Machtsverschuiving
De trends zijn volgens de auteur al langer zichtbaar: de opkomst van China, de assertiviteit van Rusland, de verzwakking van Amerika en de versterking van de Europese Unie. Een geopolitieke machtsverschuiving die al twintig jaar zichtbaar is. Individueel hebben Europese landen op het wereldtoneel weinig tot niets in de economische, militaire of geopolitieke melk te brokkelen. Ook Duitsland en Frankrijk niet, laat staan een land als Nederland. Samen wel. Stel je voor wat er mogelijk is als 450 miljoen Europeanen nog beter gaan samenwerken. Of zoals de auteur het ziet: ‘Een bruisend laboratorium met veel dynamiek en veerkracht. Een continent dat Rusland en China kan weerstaan.'
Hang naar het verleden
Nationalisten en autocraten slaan met hun hang naar het verleden de plank volledig mis. Die hang naar het verleden komt volgens de auteur vooral voort uit hun onmacht om met het heden om te gaan. Het is willens en wetens negeren van de dynamiek die het Europese continent al eeuwenlang in zijn greep heeft. Dankzij die dynamiek heeft geen enkel continent een zo grote stempel op de wereldgeschiedenis gedrukt. Van de allereerste ontdekkingsreizen tot en met de laatste industriële revolutie. Die dynamiek is voor de auteur ‘het hart van Europa', want zo concludeert de auteur: ‘We hebben ook geen andere keus dan door intensieve samenwerking die typische Europese democratische waarden te beschermen en te versterken. Al was het maar uit eigen belang.'
Lapzwans
Toen de auteur aan zijn boek begon dacht hij dat het met Europa nooit meer goed zou komen. China probeert ons leeg te roven, de Russen zijn bezig ons te ondermijnen. Volgens de auteur klopt dit beeld niet: ‘Chinezen klagen dat er met ons geen land te bezeilen is. De Russen vinden ons een lapzwans maar ook zij spreken vol ontzag over Europa.' En Amerika is met Europa veel beter af dan zonder en dat heeft Biden wel door.
Keuken
Rob de wijk heeft met De slag om Europa een interessant en goed leesbaar boek geschreven. Het boek laat zien wat de invloed van China, Rusland, Amerika, de Brexit én Corona is op de positie en macht van de Europese Unie. Het boek geeft een mooi kijkje in de Europese politieke keuken en je leert hoe de relatie tussen de Europese Unie en de aangesloten lidstaten is en hoe die verstevigd kan worden. De slag om Europa is een aanrader voor zowel de voorstanders als tegenstanders van verdere Europese samenwerking en integratie.
Voortmodderen tot kunst verheven
Zeventig jaar geleden voorspelde de Fransman Jean Monnet, als een van de pioniers van de Europese eenwording, dat de Unie door crises gevormd zou worden. Ze zou volgens hem een optelsom worden van alle maatregelen die werden genomen om al die crises te beteugelen. Monnet heeft daarin gelijk gekregen, het hoort er volgens de auteur bij: ‘Door voortmodderen tot kunst te verheffen werd de Europese Unie de voorlopige winnaar van de slag om Europa.'
Over Sjors van Leeuwen
Sjors van Leeuwen (Indora Managementadvies) is adviseur, auteur en spreker op het gebied van klantgericht ondernemen, strategie en marketing. Door zijn ervaring is hij goed thuis in vele strategische vraagstukken en het toenemend belang van de ‘de klant’ als onderscheidende factor. Sjors schreef o.a. Wendbare strategie op één A4, Zorgmarketing in de praktijk en CRM in de praktijk.
