Aftershock

'Aftershock', met de ondertitel: the next economy and america's future is een briljant geschreven economische analyse van de recente financiële crisis en de gevolgen daarvan nu en in de komende jaren. Volgens Reich is de oorzaak van de crisis niet gelegen in roekeloos gedrag en geldzucht van de banken en financiële instellingen. Ook al waren ze inderdaad roekeloos. Het probleem was ook niet dat de consumenten zich te diep in de schulden hadden gestoken. Ook al deden ze dat inderdaad wel. Neen, de oorzaak ligt dieper en is gelegen in een gigantische verschuiving van de inkomens in de US van arm naar rijk, en het daaruit resulterende dramatische verlies van koopkracht in de middenklasse. Als deze onderliggende oorzaak niet wordt aangepakt zal de economische recessie nog lang voortduren. Reich laat de parallel zien tussen de situatie in 1929 en in 2007. Vlak voor beide crises was er sprake van een zeer ongelijke inkomensverdeling. Toen na de Tweede Wereldoorlog de inkomensverdeling weer veel gelijkmatiger was geworden, leidde dit tot wat Reich noemt: The Great Prosperity. De periode van 1947 tot 1975 was inderdaad een bloeiperiode voor de Amerikaanse economie en samenleving. Na 1975 ging de slinger echter weer de andere kant op. Dit leidde uiteindelijk tot een enorme concentratie van rijkdom en macht aan de top. De rijkste 10 procent van de Amerikaanse bevolking ontvangt meer dan 50 procent van het totale nationale inkomen, de top 1 procent ontvangt meer dan 23 procent van het totale inkomen en de top 0,1 procent ontvangt meer dan 11 procent. En deze cijfers worden dan nog vertekend omdat vermogensgroei niet als inkomen wordt beschouwd. Overigens zijn deze vermogens nog veel ongelijker verdeeld. Een tijdlang konden de Amerikaanse middenklassen deze geleidelijke daling in koopkracht opvangen door drie compensatiemechanismes. Meer werkende vrouwen die mede het gezinsinkomen gingen binnenbrengen. Meer en langer werken per persoon, vaak met meerdere betaalde banen tegelijk. En vooral meer schulden, tot gemiddeld 135 procent van het totale jaarinkomen. Hierbij kon ook de overwaarde van de huizen worden ingezet, althans zo lang de huizenprijzen stegen. Toen dit laatste kaartenhuis instortte, stortte daarmee het hele systeem in. Er waren geen compensatiemechanismes meer voorhanden. In zijn boek schetst Reich op prachtige wijze de verwevenheid van politiek en het grote geld. Hoe Wall Street de macht heeft gekregen in Washington. Niet alleen door een leger aan lobbyisten, maar ook op veel subtielere wijzen. Via etentjes, koffieafspraken en andere arrangementen tot wederzijds voordeel van congresleden en CEO's. 'We don't buy their votes, we buy their minds and hearts'. Hij ontrafelt de mechanismes waarmee de rijken de wetgeving steeds verder in hun voordeel konden veranderen en honderden miljarden konden wegsluizen ten eigen bate. Met als klap op de vuurpijl de redding van de omgevallen banken. Reich verklaart zo de onvrede die momenteel leeft onder veel gewone Amerikanen. Zij zien zowel Democraten als Republikeinen vooral als vertegenwoordigers van het 'grote geld'. Niet verwonderlijk als je de wetgeving van de afgelopen jaren beziet, die steeds meer belastingvrijstellingen voor de rijkeren heeft geschapen en tegelijkertijd de collectieve voorzieningen voor de gewone Amerikanen hebben wegbezuinigd of verregaand hebben uitgekleed. De suggesties die Reich dan geeft om uit de economische crisis te komen, volgen rechtstreeks uit zijn analyse. Herstel van de koopkracht voor de middenklasse door belastingmaatregelen die vooral de rijken treffen (haal het geld waar het zit) gecombineerd met maatregelen die het maatschappelijk speelveld weer meer gelijk maken. Reich gebruikt hiervoor geen morele argumenten. Al valt het niet te verdedigen dat een kleine groep een steeds groter deel van de taart voor zichzelf reserveert. Hij doet ook geen beroep op Amerikaanse waarden als 'gelijke kansen voor iedereen'. Zijn argumentatie is sociaal-economisch. Om politieke onrust te voorkomen – denk aan de Teaparty met zijn beleid tegen globalisering, tegen immigranten, tegen internationale instellingen, tegen de UN, het IMF, de OESO etc. – en om snel uit de crisis te komen, moeten de koopkracht en de kansen voor de middengroepen worden hersteld. Dit boek is daarmee niet alleen nuttig om de Amerikaanse situatie beter te begrijpen. In Europa zijn de collectieve voorzieningen lang niet zo ver uitgekleed als in de USA, maar we lijken toch een soortgelijke ontwikkeling in te gaan. Ook bij ons worden de bezuinigingen vooral afgewenteld op de armen en de middenklassen. En ook bij ons zijn de inkomensverschillen de laatste jaren steeds verder vergroot. Dit boek maakt duidelijk hoe gevaarlijk deze weg is. Laten we vooral van de USA leren hoe het niet moet.