Birth of a Chaordic Age

Mijmerend op een tractor blikt Hock terug op zijn leven als manager in een grote bank. Grijs zal het wel geweest zijn, in alle opzichten. En de titel van het boek lijkt ook nog een hinderlijke spelfout te bevatten. Mijn eerste gedachte is: voor mij toch liever een ander. Maar schijn bedriegt. Want de titel bevat helemaal geen spelfout, maar een heus neologisme: een samentrekking van de woorden Chaos en Orde: 'chaordisch' in het Nederlands. En die grijsaard is toevallig wel de oprichter van 's werelds grootse creditcardorganisatie VISA International, de eerste 'chaordische' organisatie die in 1966 ter wereld kwam. Uit het niets kwam VISA voort, en groeide vervolgens exponentieel. Uit de chaos kwam een nieuwe orde voort. ' Birth of the Chaordic Age' blijkt allesbehalve een saaie pil. Het is een uniek document geworden. Het heeft geen begin en eind: je kunt gewoon middenin ergens beginnen te lezen. Je creëert zelf een orde, iets dat wordt vergemakkelijkt door allerlei vreemdsoortige icoontjes (apen) die verschillende 'story lines' verbinden. Nee, net als in de chaordische organisatie is hier niets voorspelbaar. Als je alles denkt gehad te hebben, komt op het eind van het boek de Chaordische Alliantie van zes grote Amerikaanse instellingen als duvel uit het doosje. Die alliantie heeft Dee Hock zelf opgericht met eigen middelen, om de chaordische boodschap uit te dragen. Nee, 'grijs' is niet de betiteling, noch voor de zaak, noch voor de auteur. Ontegenzeggelijk hebben we hier van doen met een opmerkelijke man, een scherp onconventioneel denker, een doorbrekend manager, een van de grondleggers van de Nieuwe Economie, die wel werkt. Dit boek integraal bespreken is per definitie onbegonnen werk. Het zit vol met vondsten, bijvoorbeeld de briljante 'MiniMaxims'. Dat zijn wijze uitspraken zoals: 'Men kan veel leren van wat mensen zeggen, maar nog meer van wat ze niet zeggen. Luister dus even geduldig naar stiltes als naar geluiden.' En dan zijn er de allegorieën en fabels, over een slim lam die een luie leeuw te slim af is, en mijmeringen over de toekomst van de wereld. Met alle respect, je zou niet denken dat hier de gewezen CEO van VISA aan het woord is. Maar opnieuw: schijn bedriegt en dat maakt dit boek interessant; als een dergelijke vent er onconventionele managementideeën op nahoudt is dat nieuws. We hebben het hier niet over een of andere manager die na zijn pensioen eindelijk eens ging nadenken over zijn daden als manager, waarin hij omwille van de beurskoers de ene invasie na de andere pleegde op zijn ''human resource''. Om Dee Hock's gedachtegoed te illustreren pak ik er het hoofdstuk (4) uit over leidinggeven. Het sprak mij erg aan. Ergens in oktober dit jaar kwam ik in een sessie terecht waarbij één van de coryfeeën van een beursgenoteerde Nederlandse onderneming zijn gehoor voorhield dat managers rasmanipulanten moesten zijn. Ik schrok daarvan, niet alleen omdat juist hij het zei, maar ook omdat niemand hem tegensprak. Leider zijn, veronderstelt ook het hebben van volgers. Hoe Amerika ten tijde van de oorlog in Afghanistan omgaat met zijn bondgenoten is illustratief. Als je niet volledig achter Amerika, haar doelen en haar 'verdedigingsmethoden' staat heb je een probleem, want dan ben je tegen ze. De vraag is wat doen leiders dan wel volgens Dee Hock? Ze representeren de gemeenschap waaruit ze voortkomen, ze hebben dezelfde drijfveer en dezelfde waarden en normen, daarom hoeven ze niets af te dwingen door manipulatie en tirannie (denk aan de NS). Ze zijn de ideale representant voor het geheel. Dee Hock komt met een aantal interessante verantwoordelijkheden van de manager: (1) is in staat zichzelf te managen qua integriteit, karakter, ethiek, wijsheid en temperament (denk aan Boonstra), (2) is in staat de mensen boven hem te managen (dus niet onder hem). Iedereen heeft iemand boven zich, die druk moet je kunnen weerstaan en adequaat weerleggen, de autoriteiten boven je komen vaak met onredelijke eisen omdat ze de praktijk niet kennen en jagen anders de boel voortdurend op tilt (rigoureuze maatregelen doen het immers goed op de beurs), (3) is in staat zijn gelijken te managen, over hen heb je geen autoriteit en ze hebben het ook niet over jou. Echter zonder hun support, hun vertrouwen en respect ben je nergens. Ze kunnen het verschil maken tussen de hel en de hemel op aarde. Als je gelijken je afvallen ben je nergens meer. En (4) pas daarna ben je in staat leiding te geven aan je ondergeschikten. Als je vervolgens de goede mensen aanneemt, zullen ze in staat zijn zichzelf te managen (zie 1) en heb jij tijd voor jezelf, je bazen en je collega-managers. Vooral in mijn werk als interim-manager herken ik dit rijtje goed., ik denk dat Dee Hock gelijk heeft. Het boek is één grote vertelling en leest daarom als een roman, en plotseling kom je erachter dat je met Chaos en de Complexiteitstheorie voor organisaties bezig bent. En dat het werkt, behoeft geen twijfel. Uw bedrijf een VISA? Dat noem ik nog eens verleiden. Deze oude man is een wolf in schaapskleren. Maar als u van manipuleren houdt, kunt u beter naar de cursus gaan 'Hoe word ik een rat?' Dit boek kunt u vaak raadplegen ... wat zou de oude wijze Dee Hock zeggen (zie ook www.chaordic.org)?