Mario van Rijn en René van der Burgt vinden dat er iets vreemds aan de hand is bij organisaties. Neem nu de verzekeraars, die veel geld verdienen aan de wereld van onzekerheid. Zij wijzen ons als individu op al die dingen die verkeerd kunnen gaan. Grote, maar ook kleine plotselinge onvoorziene gebeurtenissen kunnen je heel veel geld kosten als je jezelf er niet voor verzekerd hebt. Het is vreemd dat we dit niet doen voor de strategie, het bestaansrecht, van een organisatie. Wordt het niet eens tijd om onze strategie met scenarioplanning te verzekeren?
'Handboek Scenarioplanning' is geschreven door Mario van Rijn en René van der Burgt, beiden docent aan de AVANS Hogeschool. In 2009 richtten zij het IVTO ( Instituut voor Toekomstontwikkeling) op, waarmee zij het vakgebied scenarioplanning verder willen ontwikkelen. Dit boek levert daar ook een bijdrage aan. Naast uitgebreide theoretische beschouwingen worden ook hele praktische schema's geleverd over de invulling van dat planningsproces. Dat is volgens mij ook erg belangrijk, omdat scenarioplanning per definitie een moeilijk grijpbaar proces is; het gaat nu eenmaal over de toekomst.
Heel erg eens ben ik het dan ook met de beide auteurs om veel aandacht te besteden aan 'het draagvlak' voor een scenariotraject. Met een helder voorbeeld maken zij dit duidelijk.
Stel je gaat op reis naar een zonnige, verre vakantiebestemming. Nadat je twaalf uur in het vliegtuig hebt gezeten, kom je aan op de plaats van bestemming. Eindelijk kun je de benen strekken. De warme lucht en de palmbomen verwelkomen je en even verderop zie je dat mensen onthaald worden met een heerlijke cocktail en een bloemenkrans. Echter, die cocktails blijken niet voor jou bedoeld. Op het moment dat je het vliegtuig uitstapt, blijkt namelijk dat je niet over het benodigde visum beschikt. De douane stuurt je dan ook linea recta met de eerstvolgende vlucht naar huis. Na veel te lang in een veel te krappe vliegtuigstoel te hebben gezeten, wordt de relatie met jouw reisbureau er 'in gedachten' niet beter op. Hoe kon dit gebeuren? Je besluit de volgende dag direct een bezoek aan het reisbureau te brengen.
Hetzelfde effect als in dit voorbeeld wordt werkelijkheid als de denktank zich met volle overgave op het scenariotraject stort en later blijkt dat diegene waarvoor ze het werk uitvoeren helemaal niet bevoegd was. Zorg dus dat een scenariotraject zo hoog mogelijk in de organisatie is verankerd. Scenarioplanning is een omvangrijk proces. Het lukt de beide schrijvers prima om dat duidelijk te maken. Misschien wel té duidelijk. Want uit onderzoek blijkt dat mensen gemiddeld zeven variabelen met hun ratio kunnen afhandelen (dus door bewust te redeneren).
Het duizelde mij, lang na lezing nog, van alle schema's en methodieken. Het taalgebruik is daarbij op sommige punten ook aan vereenvoudiging toe. Het gebruik van het woord 'middels' bijvoorbeeld levert zinnen op die nodeloos ingewikkeld zijn. En dat voor een lesboek. Maar dat het verkennen van de toekomst een noodzakelijke activiteit is, wordt door Van Rijn en Van der Burgt goed duidelijk gemaakt.
De actuele ramp in Japan onderstreept dat tragischerwijs nogmaals met een realiteit die ons voorstellingsvermogen bijna te boven gaat. Maar als daar niet aan scenarioplanning was gedaan, waren de gevolgen van de ramp beslist nog groter geweest.