Het verschijnen van dit boek past in een trend. Het illustreert de toenemende interesse in toekomststudies in het algemeen en dat van toekomstverkenningen in het bijzonder. Ook in het onderwijs.
Het 'Handboek Scenarioplanning' van Mario van Rijn en René van der Burgt, met als ondertitel 'een strategisch instrument voor het managen van onzekerheid', is overduidelijk een leerboek. Uitgebreid en gedetailleerd, soms veel te gedetailleerd en alle aspecten van de theorie van scenarioplanning omvattend. Vooral de manier waarop deze theorie is gestructureerd is didactisch zeer verantwoord en verdient lof. Alles mooi samengevat en overzichtelijk gepresenteerd. Ook de verhelderende schema's, figuren en tabellen verraden de onderwijsachtergrond van de auteurs. Tegelijkertijd is het daardoor wel erg dik en erg theoretisch. Pas op pagina 226 begint het praktijkdeel. En zelfs dan is het nog de vraag of dit wel echt de praktijk is.
Het boek omvat alle aspecten van de scenarioplanning. In deel 1 komt zoals het een goed leerboek betaamt, alles al eens kort aan de orde. De vervolgdelen werken daarna zeer gedetailleerd en gestructureerd alle theorie verder uit.
Hoewel het boek zich volgens de flaptekst ook zou richten op gebruikers buiten het onderwijs is het daarvoor naar mijn mening niet geschikt. Daarvoor zijn de toelichtingen vaak veel te uitvoerig en te weinig praktijkgericht. Het lijkt wel of de auteurs zich hebben opgesloten in hun studeerkamer en alle bestaande literatuur hebben samengevat.
Het gevolg is een erg dik handboek dat erg theoretisch overkomt. De voorbeelden zijn soms erg 'bedacht' en richten zich te vaak op studenten of op situaties buiten de beroepspraktijk. (Scenario's voor een huwelijksreis bijvoorbeeld). De vele definities zijn soms nietszeggend of soms zelfs tautologisch. Bijvoorbeeld op pagina 35 'geleidelijke discontinuïteiten'. Soms lijkt het ook wel of de auteurs niet echt weten waar zij over schrijven. Bijzonder hinderlijk is bijvoorbeeld hun gebruik van de term 'Casual loop' door het hele boek heen. Het gaat toch echt om een Causal loop! Voor een leerboek is dit echt een misser. En dan wil ik het hier nog niet hebben over de vele soms storende taalfouten en slordigheden. Virtuele cirkels in plaats van vicieuze cirkels bijvoorbeeld.
Ik werk bij toekomstverkenningsprojecten zelf ook regelmatig met scenario's en in dit boek heb ik weinig praktisch kunnen ontdekken. Daarvoor is het veel te theoretisch en te uitgebreid. Er zijn ook al betere boeken op dit gebied verschenen, ook van Nederlandse auteurs. Zo verscheen vorig jaar al weer de zesde druk van 'Wijzer in de toekomst – Scenarioplanning' van Jan Nekkers en eveneens vorig jaar onder redactie van Patrick van der Duin het veel omvattender 'Toekomst Onderzoek voor organisaties', met daarin naast scenarioplanning ook andere methoden van toekomstverkenning.
Waarom het boek door de Orde van organisatieadviseurs (OOA) verkozen is tot één van de twee beste adviesboeken van 2011 is mij dan ook niet helemaal duidelijk. Kortom voor onderwijsdoeleinden is het een zeer volledig boek met een didactisch zeer verantwoorde opzet. Met nog wel een aantal schoonheidsfoutjes maar die kunnen worden verholpen. Voor de praktijk is het echter weinig bruikbaar, ondanks de vele heldere schema's en checklistjes. Daarvoor is het allemaal veel te theoretisch.
Over Peter van der Wel
Peter van der Wel houdt zich al ruim 30 jaar professioneel met de toekomst bezig. Hij is auteur van verschillende boeken op het gebied van futurologie en toekomstverkennen en mede-oprichter en voormalig vice-president van de Dutch Future Society.
