Het onverwacht overlijden van vader Ton, patriarch en allescontrolerende ondernemer, zette een keten van gebeurtenissen in gang, die zijn weerga niet kent. Eenieder die op enigerlei wijze betrokken is bij het continueren van familiebedrijven, zoals familie-dga's zelf, adviseurs en alle denkbare zakelijke en financiële professionals dienen de inhoud van dit boek tot zich te nemen en de boodschap ter harte.
Het boek leest nog net niet als een roman, maar het leest vlot weg. (Chrono)logisch opgebouwd en in heldere taal. Er blijven nog wel de nodige inhoudelijke vragen over, maar dat doet echter geen afbreuk aan het op zich intrieste verhaal. Ook het feit dat het de visie van Geert betreft en een objectief weerwoord of toelichting ontbreekt doet niets af aan de strekking en harde lessen in dit boek, een 'must read' voor alle familiebedrijven. Ongeveer de helft van de ruim 300 bladzijden in 'Valkuilen bij bedrijfsoverdracht' is besteed aan de beschrijving van de casus.
Het tweede gedeelte is gevuld met becommentarieerde afdrukken van relevante documenten, een deel daarvan is overigens nauwelijks leesbaar. Doorlezing van deze bijlagen, eigenlijk opgevoerd als bewijsstukken, zet wel grote vraagtekens bij de objectiviteit en professionaliteit van een aantal spelers van naam.
Geert Mikkers begint dit koningsdrama met een overzicht van de historie van zowel de familie als het bedrijf. Hierbij geeft hij een onthullend inkijkje in het wel en wee van de familie, zonder daarbij zichzelf overigens te sparen. Patriarch Mikkers komt daarin naar voren als een begiftigd selfmade ondernemer, die geleidelijk aan het gedrag van een Zonnekoning aanneemt, zowel in de familie en het bedrijf, als in de gemeenschap van het oer-Brabantse Boekel. De weinige maatregelen die hij treft voor de overdracht (ooit) van zijn imperium zijn, zoals later zou blijken, dan ook zwaar onvoldoende.
Als hij enkele dagen voor de eeuwwisseling plotsklaps komt te overlijden is het bedrijf al in zwaar weer geraakt. Dit draagt uiteraard niet bij aan een eenvoudige voortzetting of afwikkeling, zelfs indien dit perfect zou zijn voorbereid. Zijn heengaan laat de familie achter in totale ontreddering, hoe moeten zij, als erven, omgaan met de eigendom, de zeggenschap en de leiding van het bedrijf in deze nieuwe constellatie? Ook binnen de familie worden de verhoudingen op scherp gezet. Er is een totaal gebrek aan regie! Men besluit, na veel wikken en wegen, om het bedrijf maar te verkopen aan degene, die het behoud van werkgelegenheid garandeert. Daarbij worden alle zittende financiële dienstverleners gehandhaafd, zij kenden immers de stijl en wensen van Ton!
Er ontwikkelt zich een macaber spel van losgeslagen adviseurs, die zoals blijkt uit de beschrijving van Geert het belang van de familie volkomen ondergeschikt maken aan hun eigenbelang. Uiteindelijk komt er een verkoopovereenkomst tot stand. Koper is Aldo van der Laan (bij leven zeker geen vriend van Ton), gepokt en gemazeld ondernemer in de vleesverwerkingsbranche en dga van de Zwanenberg Food Group. In de verkoopovereenkomst is geen vaste prijs overeengekomen en de kopende partij krijgt hierdoor dan ook volop de gelegenheid om via 'backwards negotiations' de prijs te drukken. De oorspronkelijk overeengekomen 'indicatieve' prijs bedroeg 12 miljoen gulden, een waarde, die na vele rechtszaken en enorme discussies over de waarderingsgrondslagen, geheel bleek te verdampen en op enig moment zelfs omsloeg in een negatieve waarde, een vordering op de erven dus!
Bij genoemde discussies speelden enkele hoogleraren, bijklussende adviseurs, zoals Geert ze noemt, een dubieuze rol. Geert kan zich niet verenigen met de gang van zaken en manoeuvreert zich binnen de familie in de positie dat hij persoonlijk de volledige afwikkeling voor zijn rekening neemt. Hij stort zich vol passie en gedrevenheid op de problematiek en verdiept zich in deze complexe materie. De oorspronkelijk 'open einde' weeffout in het contract laat zich nauwelijks rechtzetten. Ondanks vele, duurbetaalde specialisten en adviseurs bijten zij keer op keer, ook voor de rechter, in het stof.
Hier wreekt zich ook de persoonlijke betrokkenheid en het gebrek aan ervaring en kennis bij Geert, die het niet lukt een goede regie in dit ingewikkelde traject te voeren. Triest is ook dat deze professionals en specialisten geen enkele vorm van zelfreflectie of zelfkritiek tonen en volhouden dat ze het beste eruit gesleept hebben. Hoewel de zaken in grote lijnen inmiddels zijn afgewikkeld, lopen er nu, anno 2013, nog rechtszaken om de laatste losse eindjes af te wikkelen.
Geert kiest in zijn beschrijving gelukkig niet voor de slachtofferrol. Hij ziet kans om redelijk afstandelijk en zakelijk de gebeurtenissen weer te geven, vanzelfsprekend vanuit zijn optiek. De familieverhoudingen zijn tot op de dag van vandaag, grondig verstoord. Aan het einde trekt Geert een aantal conclusies en benoemt concreet een aantal 'Valkuilen bij bedrijfsoverdracht'. De belangrijkste; 'geen open eind deals' en 'bedrijfsoverdracht dient vroegtijdig en zorgvuldig door de dga te worden opgepakt en geregeld'.
Tevens zet hij kritische kanttekeningen bij de bijklussende adviseurs, het gebrek aan 'ownership' van het probleem bij de adviseurs en de dubieuze rol van de accountant met twee petten op, die zich verschuilen achter niet bestaande 'Chinese walls' binnen de eigen organisatie. De hele casus had natuurlijk een volkomen andere wending genomen, indien Ton bij leven zijn verantwoordelijkheid had genomen, zijn eigen eindigheid had geaccepteerd (op het kerkhof liggen vele 'onmisbare' ondernemers) en tijdig maatregelen had getroffen. Hoofdtaak van de dga van een familiebedrijf ziet Geert als 'Rentmeesterschap van het bedrijf, met als opdracht om de waarde voor nu en toekomstige generaties veilig te stellen'.
Een statement waarin wij ons prima kunnen vinden. Al met al een uitstekende beschrijving van de deconfiture van een prachtig familiebedrijf, inclusief de familie zelf, voorzien van een aantal tips en adviezen, die alle hierbij betrokkenen tot lering is. Een aanrader, die ik van harte kan en zal aanbevelen aan mijn eigen klanten en alle familiebedrijven.
Over Ger Mouthaan
Ger Mouthaan is business consultant, medeoprichter van 2continue en eigenaar van ViJi bv.