Psycholoog Arjan van Dam snijdt een thema aan waar menig organisatie wat langer bij stil mag staan. Hij zoomt in op de thema's leren en presteren. Ogenschijnlijk niet zo interessant omdat menigeen dat kan afdoen met de dooddoener: 'Leren is een middel om het hogere doel - de prestatie - te bereiken'. Daar is overigens weinig op af te dingen, maar de auteur stelt dat de gerichtheid op de prestatie vaak helemaal niet samen gaat met een leeroriëntatie.
Hij illustreert in 'De kunst van het falen' juist dat prestatiegerichte mensen vaak geen leerhouding aan de dag leggen. Ze gaan uit van een statische intelligentie: je kunt iets of je kunt het niet. Van Dam legt een belangrijke zwakte bloot in het denken van veel organisaties. Mede onder invloed van het Angelsaksisch denken, wordt de druk op het presteren dermate opgevoerd dat het doel de middelen lijkt te heiligen.
Tegenstanders van deze opvattingen voelden intuïtief aan dat het niet klopte, maar hadden vaak geen argumenten om verouderde paradigma's te doorbreken. Zij worden met dit boek op hun wenken bediend. Van Dam merkt allereerst op dat slechts 10% van de Nederlanders voor een prestatiemaatschappij kiest, maar dat mensen niet of nauwelijks bereid zijn om er financieel op in te leveren.
De auteur had op dit punt iets langer stil mogen staan: is de gedachte dat een prestatiemaatschappij samengaat met het financieel goed hebben op zich al niet een verouderde mindset? De auteur toont namelijk aan dat oriëntaties op leren effectiever zijn dan oriëntaties op presteren. Sluit het een het ander uit? Nee, betoogt de auteur, het zijn geen twee uiteinden van een continuüm.
Beide perspectieven kunnen tegelijkertijd ingenomen worden. Bij sportmensen zien we dat vaak gebeuren. Er is niets tegen het opstellen van prestatiedoelen. Maar er gaat wel veel mis als er vervolgens geen leerdoelen worden opgesteld. Interessant vond ik het onderzoek onder de talentvolle pupillen bij Ajax. Op de vraag wat zij als de belangrijkste factor zagen om in het eerste elftal te kunnen spelen, konden ze vier antwoorden geven: je talent; het hebben van een goed team; veel oefenen en trainen en steun van je ouders. De kinderen die destijds het eerste elftal niet haalden, gaven hun talent als antwoord. De kinderen die wel in het eerste kwamen, antwoordden voornamelijk oefenen en steun van hun ouders.
We hebben dus faalervaringen nodig om te kunnen leren, fouten moeten niet langer verdoezeld worden maar bespreekbaar worden gemaakt. Leren moet de basis vormen voor goede en gezonde prestaties. Arjan van Dam heeft deze inzichten op een zeer heldere en confronterende wijze beschreven.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
