Op internet wordt vooral het eerste deel van 'De laatste manager' geroemd. Dat gaat over de symptomen van het einde van de organisatie zoals wij die kennen. En inderdaad, Kuiken zet ze helder op een rijtje en gebruikt daar geen woord Spaans bij. Onze organisaties zijn relikwieën uit het industriële tijdperk en zijn totaal niet opgewassen tegen het kennistijdperk dat wij allang betreden hebben. Kuiken vergelijkt ze met dinosauriërs, bestuurd door grote legers managers die uiteindelijk de greep verliezen. Kuiken profeteert: '...en de organisaties stortten tijdens enkele crises aan het begin van de eenentwintigste eeuw als kaartenhuizen in elkaar.' Als Kuiken in het tweede deel van het boek op zoek gaat naar 'de nieuwe organisatie' is hij aanzienlijk minder overtuigend. De voorbeelden die hij beschrijft, zijn veelal behoorlijk gedateerd. In tijden van grote verandering is een paar jaar al een eeuwigheid. Alleen het ziekenhuis dat weer gewoon rond de patiënt organiseert en financiële dienstverlener Finext, als ideeëndrager van het roemruchtige Braziliaanse Semco en offspring van het al even roemruchte Vision Web, staan nog fier overeind. Maar vooral maakt Kuiken hier de denkfout die ik ooit vergeleek met de aloude dronkaard die, hoewel hij ze daar helemaal niet verloren heeft, onder de lantaarnpaal op zoek is naar zijn verloren sleutels omdat het daar nu eenmaal licht is. Wie op zoek is naar werkelijke vernieuwing, moet nu eenmaal niet zoeken binnen organisaties. En zeker niet bij Interpolis, Unilever of andere mastodonten die claimen het nieuwe werken te hebben geïmplementeerd. Dat zijn hooguit verlichte vormen van hetzelfde concept en is organiseren er toch nog iets met managers, zij het een stuk minder in getal. Het enige voorbeeld dat echt in de buurt komt van de radicale vernieuwing die de titel suggereert, is dat van Buurtzorg Nederland. Maar dat is dan ook op zichzelf al overtuigend genoeg. Veelbetekenend is ook de ondertitel van het boek 'Een pleidooi voor vrijheid, gelijkheid en ondernemerschap. Ik hoop dat we hier geconfronteerd worden met een voorproefje van Kuikens volgende boek. Want zijn we niet met z'n allen nog immer bezig met het voltooien van de idealen van de Franse Revolutie? En lukt het gewoon almaar niet alle drie tegelijk in de praktijk te brengen? Zijn al die managers - afhankelijk van de definitie telt Nederland er al ongeveer een miljoen op een totale beroepsbevolking van zes - niet de exponent van de doorgeschoten nadruk op liberté? En zijn de alternatieven die Kuiken zoekt dus meer gebaseerd op égalité et fraternité? 'De laatste manager' is wat mij betreft niet de grote eye opener geworden waarop ik had gehoopt. Desalniettemin is het een boek dat je absoluut gelezen moet hebben. Het zet een aantal zaken helder op een rijtje en is bovendien buitengewoon prettig leesbaar. Bovendien - en dat is het grootste compliment dat ik Ben Kuiken, die onder andere schrijft voor kwartaalmagazine Slow Management, moet maken - blijft hij ver vandaan bij dat ontzettend melige thema leiderschap. Hij is in zijn zoektocht weliswaar markante mensen tegen gekomen, maar Echte Leiders? 'Hm,' zo citeer ik maar. En op persoonlijke titel voeg ik daaraan toe dat al dat gedoe over leiderschap niet zoveel te maken heeft met leiderschap, maar veeleer moet worden gezien als een laatste poging om toch nog een zinnige rol voor het uitstervend managementdom te claimen.
Over Harold Janssen
Harold Janssen is organisatieactivist en helpt organisaties de toekomst toe te laten. Hij is auteur en als adviseur werkzaam bij DeLimes, Nieuw Rijnlands Organiseren.
