Op dit moment zijn de belangrijkste leiders, zowel in het zakenleven als in het openbaar bestuur, minder zichtbaar in de publiciteit, soberder en moralistischer dan de leiders van een paar jaar geleden. Andere soorten leiders die we afwisselend in de jaren na de Tweede Wereldoorlog hebben gezien, kunnen worden gekarakteriseerd als de zakelijke leiders van de wederopbouw, de great communicators van de jaren zeventig, de haastige managers van de jaren tachtig en de theatrale leiders van de jaren negentig en de eerste jaren van het nieuwe millennium. De grote crises in de politiek en in het bedrijfsleven hebben vrij abrupt een nieuw type leiders doen ontstaan. Voorbeelden van deze sobere, moraliserende leiders zijn oud-premier Balkenende, Shell-topman Van 't Veer, Philips-topman Kleisterlee en de vorige secretaris-generaal van het ministerie van OCW, Van der Steenhoven. Om de samenhang in de onderlinge verandering te begrijpen is een stevig historisch inzicht noodzakelijk. Anders lijkt leiderschap op een op hol geslagen carrousel en verdrinken we in het golfslagbad van de managementmode. Dit is een centrale stelling in 'De Leiderschapscarrousel' van Sjoerd Keulen en Ronald Kroeze, inderdaad allebei historicus. Het goed geschreven en aanstekelijke boek staat vol van instructieve verhalen van veel leiders, die de auteurs tijdens hun zoektocht naar leiderschap hebben geïnterviewd. De verhalen van veranderingsprocessen bij uiteenlopende organisaties als Philips, ABN-AMRO, OCW, Verkeer en Waterstaat en de PvdA zijn illustratief en leerzaam. Een tweede centrale thema uit het boek is een filippica tegen de managementboeken. Die ontstijgen volgens de auteurs zelden het niveau van vliegtuiglectuur. Je kunt er een paar uurtjes mee wegdoezelen, vliegend van A naar B. De auteurs citeren met instemming kopstukken uit politiek en bedrijfsleven die zeggen niets op te hebben met deze boeken. Je leert er zelden iets van. De belangrijkste waarde van de goedbetaalde managementgoeroes is at ze een goed oog voor de tijdgeest hebben: 'Wie hen met één oog in de gaten houdt, beschikt over een uitstekende barometer om nieuwe trends te zien aankomen.' Deze tirade is weliswaar vermakelijk, maar niet erg overtuigend. 'The one minute manager' van Ken Blanchard en Spencer Johnson wordt opgevoerd als één van de bewijzen van hun stelling. Natuurlijk kunnen vraagtekens worden geplaatst bij het soortelijk gewicht van dit boekje, maar om daarmee ook het denkwerk van grootheden als Drucker, Handy, Heifetz en in eigen land Kets de Vries bij het grofvuil te zetten, gaat me veel te ver. In plaats van zich af te zetten tegen denkers op het gebied van management en leiderschap, zouden Keulen en Kroeze er volgens mij beter aan doen samenwerking na te streven met deze denkers. Dat zou meerwaarde kunnen hebben voor de kennis van management en leiderschap. Historici kunnen bijdragen aan het verwerven van inzicht in historische verbanden, de managementdenkers kunnen vanuit dit inzicht lijnen trekken naar de toekomst. Want die lijnen komen in 'De Leiderschapscarrousel' niet aan de orde. Deze kritiek neemt overigens niet weg dat Keulen en Kroeze een van de meest originele managementboeken van 2011 hebben geschreven.
Over Ton Horrevorts
Ton Horrevorts (1950-2011) was onder andere directeur van HMSmanagement, partner voor de overheid in transformatieprocessen. Hij was jarenlang als adviseur betrokken bij veranderings- en vernieuwingsprocessen in de publieke sector en geïntrigeerd door het vertrouwensprobleem van de overheid.
