‘Vergeet vooral jezelf niet. Ik weet zeker dat ook jij politiek actief bent, bewust of onbewust’, schrijft Math de Vaan in Machiavelli op de werkvloer. Hij mag dit stellen want hij heeft er uitgebreid onderzoek naar gedaan ten behoeve van zijn promotie, alweer zo’n tien jaar geleden. Een paar jaar na zijn promotie heeft De Vaan zich gezet aan het schrijven van een populairwetenschappelijk boek over politiek gedrag van managers.
In het boek heb ik geen definitie van ‘politiek’ gevonden, dus heb ik steun gezocht bij Van Dale. Daarin staan twee definities van politiek. De eerste is: ‘alles wat te maken heeft met het besturen van een land, e.d.’ Hier gaat het boek in ieder geval niet over, maar volgens mij wel over de tweede definitie: ‘de manier waarop je je doel probeert te bereiken, beleid, gedragslijn.’
Vergadering als ritueel
Volgens De Vaan is het vertrekpunt voor het politieke spel ‘dat jij iets voor elkaar wilt krijgen, wat jij belangrijk vindt én dat niet zo gemakkelijk te realiseren is.’ Natuurlijk speelt formele macht hierbij een rol, maar in het boek komt de rol van formele macht niet aan de orde. Politieke macht gaat namelijk over informele macht, en dat is iets dat iedereen volgens hem kan ontwikkelen.
Informele macht komt bijvoorbeeld van pas bij vergaderingen. En als er iets belangrijk voor je is, dan heb je volgens De Vaan, het spel vóór de vergadering al zo goed geprepareerd dat het eindspel niet veel meer is dan een formaliteit. Anders gezegd: ‘Vergaderingen worden overschat als besluitvormingsorgaan. Het zijn slechts rituelen van sociale interactie, waarbij het politieke handwerk wordt verzilverd dat al achter de schermen plaatsvond.’
Handvatten voor het politieke spel
De Vaan citeert een Amerikaanse auteur die een verschil maakt tussen ‘permanente eikels’ en ‘tijdelijke eikels’. ‘De donkere kant zit in ons allemaal en floept er weleens uit.’ Bij de categorie ‘permanente eikels’ daarentegen is de donkere kant dominant aanwezig, en dat uit zich in acties zoals bedreigen, intimideren, beledigende grappen, ongevraagd lichamelijk contact en persoonlijke beledigingen.
Voor het spelen van het politieke spel geeft De Vaan diverse handvatten in de drie delen waaruit zijn boek bestaat: het speelveld, de speler en spel. Het laatste hoofdstuk van deel drie (met als titel De vos en de rat – over de beweeglijkheid van de moraliteit) sluit hij af met een beschouwing over ethiek, want volgens hem is niet al het politieke handelen geoorloofd. Tegelijkertijd zegt De Vaan dat er geen algemene morele standaard bestaat over wat goed en fout politiek spel is. ‘Jij bepaalt wat je geaccepteerd of verwerpelijk gedrag vindt.’
Theorie en citaten
De theorie wordt rijkelijk geïllustreerd met citaten afkomstig van de gesprekken uit zijn promotieonderzoek. Deze citaten vergroten de herkenbaarheid van de toch wel redelijk abstracte stellingen, zoals bijvoorbeeld de stelling: ‘Je kunt je werk zien als een lineair en eenstemmig sociaal proces en als een meerstemmig en dynamisch proces.’
Een voorbeeld van één van de vele citaten die in het boek staan, is afkomstig van een werknemer die bij haar organisatie graag bepaalde projecten wil doen en bang was dat, als ze bleef wachten, de interessante projecten aan haar neus voorbij zouden gaan. ‘Ik wilde die projecten echt doen. Ik dacht: ‘Ik moet mijn baas laten zien dat ik daar veel kennis over heb en dat ik die kennis verder wil ontwikkelen. De projecten zijn uitdagend, vind ik. Dus als ik een artikel las, dat ermee te maken had, legde ik dat ’s morgens op zijn bureau. Natuurlijk wel met een slimme opmerking erbij. En het werkte, ik kreeg de projecten!’
Degelijk
De Vaan heeft een degelijk boek geschreven, dat niet altijd even gemakkelijk leest. De uitdagende titel en vrolijke kleurige kaft zette mij enigszins op het verkeerde been: ik verwachtte een makkelijk leesbaar en mooi opgemaakt boek in mijn handen te hebben, wat ik echter niet kreeg.
De Vaan verantwoordt achter in het boek de bronnen waarop hij zijn teksten baseert. Het is jammer dat er geen trefwoordenlijst instaat, waardoor bijvoorbeeld het opzoeken van de definitie van politiek gedrag erg lastig is. Als service naar de lezer sluit hij elk van de negen hoofdstukken af met een beknopte samenvatting van het voorafgaande, en een blokje ‘verder graven’ met vragen om over na te denken, literatuurverwijzingen e.d.
Een boek over Invloed
Het boek gaat in mijn ogen vooral over invloed, in welke situatie dan ook. Het verbaast mij dan ook dat De Vaan nergens Cialdini’s klassieker Invloed noemt. Cialdini heeft het over zeven principes om iets gedaan te krijgen, waarbij Cialdini op zijn beurt geen enkele aandacht heeft voor politiek gedrag. In Cialdini’s werk gaat het erom, net als in Machiavelli op de werkvloer, dat jij iets voor elkaar wilt krijgen, wat jij belangrijk vindt én wat niet zo gemakkelijk te realiseren is.
Politieke lenigheid
Volgens De Vaan is het als manager nodig jezelf telkens opnieuw in te stellen bij gewijzigde situaties en omstandigheden. Hij noemt dat ‘lenigheid’, want hoe goed je ook rondkijkt en je oor te luisteren legt, je weet nooit zeker wat er op je af komt en hoe je jezelf ertoe moet verhouden. Volgens mij geldt dit niet alleen voor middenmanagers, de doelgroep van zijn boek, ook andere medewerkers in een organisatie - en net zo goed in de privé situatie - hebben baat bij de inzichten die in het boek staan. Daarbij komt ook dat de werkvloer - zie de subtitel van het boek - immers niet alleen uit managers bestaat …
Voor iedereen die wat gedaan wil krijgen
De Vaan belooft dat hij laat zien hoe je het spel goed voorbereidt en succesvol kunt spelen, hoe je valkuilen kunt vermijden, hoe je verwachtingen over resultaten kunt temperen en hoe je onaangenaam spel van anderen het hoofd kunt bieden. Vier beloftes die hij ook waarmaakt. Hij strooit door het boek met adviezen, zoals bijvoorbeeld hoe het positiespel te spelen, hoe je informatie kunt gebruiken als bron van macht, en hoe je regels naar je hand kunt zetten.
De Vaan heeft een leerzaam boek geschreven die de onbewust politiek handelende manager woorden geeft om naar zijn eigen handelen te kijken en te onderzoeken waar het beter kan. En de bewust handelende en geoefende speler kan zijn spel aanscherpen. De Vaan ontdoet de term ‘politiek’ van zijn negatieve connotatie en maakt in ieder geval mij bewuster van mijn politiek doen en laten.
Over Rudy Kor
Rudy Kor is zelfstandig organisatieadviseur en auteur van diverse managementboeken. Tot voor kort werkte hij (als senior partner) bij Twynstra Gudde. Hij startte zijn werkzame leven bij Philips in Eindhoven. Als adviseur helpt hij (project)managers bij het effectiever inrichten van hun projecten. Als veellezer wordt hij gedreven door nieuwsgierigheid en schrijft regelmatig boekrecensies.
