Manfred Kets de Vries is internationaal gezien een van de meest geprezen Nederlandse managementdenkers. In Quo Vadis? neemt hij de lezer mee in de oudste en misschien wel de meest relevante vraag aller tijden: Wie ben ik? Wat is de zin van mijn leven? Waar gaan we naartoe? De zekerheid van de dood zet ons aan tot het zoeken naar de zin van het leven. Alles in ons bestaan is tijdelijk en de vergankelijkheid door onze sterfelijkheid maakt het leven een zoetzure ervaring. Wie zich bewust is van zijn sterfelijkheid, is bewust bezig met wezenlijke zaken. Zo ook Kets de Vries.
Zingeving
Wat mensen in staat stelt om het leven op aarde psychologisch te overleven, is het vinden van zingeving. Zingeving is de mate waarin we ervaren dat ons leven wordt geleid door gewaardeerde doelen, doelen die betekenisvol zijn voor ons. Wij willen meer uit ons leven halen dan eten, slapen en voortplanten alleen. Maar hoe dan?
Velen zoeken hun troost in een religie en vinden een collectieve manier om naar het leven na de dood te kijken. Maar wat als een atheïst gangbare abstracties als ‘God’ en ‘onsterfelijkheid’ verwerpt? Wat als de tragedie van het leven juist datgene is wat in ons sterft terwijl we leven?
Kets de Vries is op zoek naar zingeving in het leven in zijn algemeen en in zijn eigen leven specifiek. Maar ook zingeving is abstract en voor ieder individu anders. Grote aantallen mensen zijn er zich niet eens van bewust, laat staan dat ze er überhaupt mee bezig zijn. Zalig zijn de simpelen van geest, zeg maar.
De auteur geeft aan dat mensen die geen zinvol leven hebben geleefd, op hun naderende dood reageren met spijt, bitterheid of wanhoop. De dood maakt dat al het andere in perspectief wordt geplaatst en dat we onze prioriteiten herzien. Die urgentie helpt ons om te concentreren en betekenis na te streven. Deze heroriëntatie op wezenlijke prioriteiten zien we vaak terug bij mensen die de dood in de ogen hebben gekeken.
Euthanasie als tegenhanger voor angst
Toch benadrukt de auteur de angst voor de dood in zijn boek. De angst voor pijn en eenzaamheid tijdens het sterven of juist een gewelddadige dood boezemen angst in. Anderen zijn angstig omdat zij hun levenswerk, missie of roeping niet kunnen voltooien. De tegenhanger van angst voor de dood zijn mensen die zich willen laten euthanaseren. Zij hebben juist elk gevoel van zin in hun leven verloren.
De Grieken geloofden in het begrip eudaimonia, wat geluk betekent. Eudaimonia kan bereikt worden door deugdzame activiteiten te ondernemen die in overeenstemming zijn met rede, welzijn en zingeving. Geluk is daarmee een intern georiënteerde, individuele gewaarwording. Meer theologisch georiënteerde filosofen zoeken naar zingeving uit externe krachten, zoals God. Iedereen heeft een doel in het leven en het bestaan van God is dan de collectieve zingeving op zichzelf.
Oerknal
Met de ontwikkeling van de theorie van de Oerknal is een theïstische benadering omvergeworpen. Als wij mensen de aarde zouden vernietigen, hetgeen ons zeker lijkt te gaan lukken, zou het voor de rest van het universum business as usual zijn. Het zou niet het minste verschil maken en de homo sapiens zou niet eens gemist worden.
De zin van het leven is wat wij het vanuit ons egocentrische narratief toeschrijven. Dat is gelijk de kern van de zinloosheid van het bestaan zoals wij dat in het Westen belijden. Zingeving overstijgt namelijk het egoïstische zelf, het is een verlangen naar een gedeeld doel. Het gaat over delen, compassie, ontfermen en jezelf niet op de voorgrond zetten als centrum van het universum.
Juist de paradox tussen wat zingeving in essentie behelst en hoe wij ons leven inrichten in het Westen, maakt dat een naderende dood ons naar de keel grijpt. De kans dat we terugkijken op een onvolmaakt egocentrisch leven zonder diepgaande relaties is namelijk levensgroot aanwezig.
De levenslessen die Kets de Vries meegeeft gaan over trouw zijn aan wie jezelf in essentie bent en over het investeren in diepgaande betekenisvolle relaties met anderen. Het gaat om verbondenheid en het voorkomen van een onverschillige levenshouding. Zoals Shakespeare ook al schreef: de bereidheid is alles.
Dit boek dwingt de nodige tijd en diepgaande reflectie af van de lezer.
Over Elmas Duduk
Elmas Duduk is psycholoog en bedrijfskundige. Als expert Lerende Organisaties en Veranderkundige begeleidt zij gerenommeerde organisaties bij complexe verandertrajecten, inrichtingsvraagstukken en kennismanagement. Als coach begeleidt zij executives en high performers. Zij is auteur van de boeken Crossmenstorschap en Comforttransitie.
