Journalist en schrijver Lynn Berger kwam in het ziekenhuis te liggen en besefte toen ineens dat zorg overal om ons heen is én schaars. Als patiënt realiseerde ze zich hoe kwetsbaar ze was en hoe erg afhankelijk van zorg. Ze vond het gek dat de mensen die haar verzorgden daar niet genoeg geld voor kregen gezien de vele actieposters voor loonsverhoging die in de gangen van het ziekenhuis hingen. De zorg die Berger kreeg werkte als een geoliede machine aan haar herstel en ze besefte: zorg is zo nauw verweven met ons leven, dat we het vaak niet eens meer waarnemen. Zorg is overal, vaak vanzelfsprekend en daardoor onzichtbaar. Dat is fnuikend, want als je het niet ziet, merk je het verval ook niet op, zo waarschuwt de auteur. Daardoor denderen we ongemerkt af op de grootste zorgcrisis ooit. Want zo rekent de auteur ons voor: ‘Eén op de vier mensen moet in 2040 in de zorg werken. Dat gaat niet lukken. We zitten dus midden in een crisis. Waarom is dat niet de opening van het journaal?’
Hart en ziel
Hoog tijd om zorg te zien voor wat het waard is. Hoog tijd voor een betere kijk op de mens. Dus ging de auteur op zoek naar wat zorg eigenlijk is en de betekenis van zorg voor ons allemaal. De auteur dook de literatuur in, sprak met experts, verpleegkundigen en mantelzorgers en dompelde zich onder in de wereld van gehandicaptenzorg, thuiszorg, ziekenhuiszorg en jeugdzorg. Een wereld waarin zorgmedewerkers dagelijks met hart en ziel zorgen voor cliënten en patiënten. Ze zag dat naast alle professionele zorg ook veel informele zorg wordt geboden. Alleen krijgen die ‘zorgverleners’ vreemd genoeg niet betaald. Denk aan de boerin die in het boek zegt: ‘O nee, ik werk niet, ik zorg voor de kinderen en het huis. Ik verzorg de drie paarden en het jongvee, de kalfjes heb ik vanmorgen dekjes opgedaan, want het is nog best koud. Het is maar goed dat ik niet werk, anders had ik geen tijd om hier te werken.’
Afhankelijke wezens
Zorgen maakt ons tot wie we zijn, want mensen zijn extreem afhankelijke wezens. Vroeg in onze evolutie hebben we mechanismen ontwikkeld om kwetsbare baby’s 24 uur per dag in leven te kunnen houden. Daardoor kunnen we ons inleven en ons gedrag aanpassen aan de behoeften van een ander en kunnen we goed samenwerken. Als je eenmaal deze vorm van zorg begrijpt, begrijp je alle andere vormen van zorg ook, zo zegt een van de experts in het boek. Want of het nu om de zorg van mantelzorgers voor hun naasten gaat of van professionele zorgverleners voor hun patiënten: er komen dezelfde hormonen bij kijken, dezelfde emotionele vermogens ook. Zorg heeft ons gemaakt wie we zijn en we zijn gemaakt om te zorgen. Of zoals een psycholoog verklaart: ‘Betekenis krijg je door een bijdrage te leveren aan andere mensen, terwijl je gelukkig wordt door wat anderen bijdragen aan jou.’ Dus vraagt de auteur zich af: ‘Wat als we kinderen leren dat ‘het beste uit jezelf halen’ niet zozeer betekent dat je hoge cijfers haalt en een glansrijke carrière tegemoet gaat, maar ook dat je leert voor anderen te zorgen in je omgeving?’
Ruimte voor zorg
Hoe goed we voor elkaar kunnen zorgen wordt volgens de auteur sterk bepaald door onze omgeving. Heb je bijvoorbeeld genoeg tijd om er voor een ander te zijn? Hoeveel ruimte krijgen we als zorgprofessional, mantelzorger of ouders om te zorgen? Dat is afhankelijk van hoe de samenleving is ingericht. Maar wat zijn in onze tijd de belangrijkste activiteiten, zo vraagt de auteur zich af? Juist, productief zijn en geld verdienen. Zorgen wordt als minder belangrijk gezien, dat doen mensen er wel even bij, lijkt het idee. Dat is echter een grote misvatting, want het gaat niet vanzelf: zorg kost tijd en energie. Zorg is kwetsbaar en niet eindeloos voorradig. Wat de auteur ook duidelijk werd: als de professionele zorg vastloopt, lopen uiteindelijk alle vormen van zorg vast, óók de huis-tuin-en-keukenzorg in gezinnen, onder vrienden, in de buurt. Want zo concludeert de auteur: ‘Alles staat met elkaar in verbinding. Zorg is een weefsel, een keten, een ecosysteem.’
Ecosysteem
Dat ecosysteem staat nu op instorten. De zorgvraag stijgt door vergrijzing en nieuwe technologische mogelijkheden. De wachtlijsten die tijdens de coronacrisis zijn ontstaan zijn nog lang niet weggewerkt. Er is een groot personeelstekort. Veel zorgmedewerkers en mantelzorgers hebben te maken met hoge werkdruk, stress, burn-out en uitval. De conclusie van de auteur is helder: zorg heeft tijd en ondersteuning nodig, het groeit niet eindeloos mee, de rek is eruit. Zorg heeft zorg nodig! In 2040 werkt een kwart van ons in de zorg. In 2060 een op de drie van ons. Althans, dat zou moeten om het huidige systeem draaiende te houden waarin steeds meer minder mensen steeds meer zorg moeten bieden.
Paradigmawisseling
Een onhoudbare situatie, dus hoogste tijd voor een paradigmawisseling: een radicaal andere manier van kijken en omgaan met zorg. Een manier die niet gebaseerd is op competitie en onafhankelijkheid, maar op samenwerking en wederzijdse afhankelijkheid. Op het inzicht dat we nergens zijn zonder een ander. Waarbij we alle zorg, professioneel en informeel, als een weefsel, keten en ecosysteem zien. Want zo stelt de auteur, we kunnen de problemen in de zorg alleen aanpakken als je erkent dat alle vormen met elkaar verbonden zijn. Die van ouders voor kinderen, mantelzorgers voor naasten, zorgprofessionals voor patiënten. Anders verschuif je het probleem alleen maar. Dat betekent ook dat we moeten nadenken over een ander waardesysteem met sociale en financiële zekerheid voor alle zorgverleners, denk aan zoiets als een zorg- of basisinkomen. En zo schrijft de auteur aangezien de zorgvraag oneindig lijkt, we moeten praten over wat we ‘genoeg’ zorg vinden. Zodat niemand te weinig of te veel krijgt.
Alle facetten
Het boek Zorg is een aanrader. Het leest lekker weg door de prettige schrijfstijl. De auteur bekijkt ‘zorg’ in al zijn facetten en graaft een tandje dieper dan vele anderen. Het boek biedt daardoor mooie inzichten en regelmatig stof tot nadenken. Het boek laat je inzien dat ‘een goed leven geen zorgeloos leven is, maar juist een leven vol zorg’. Een leven waarin je goed wordt verzorgd wanneer je het nodig hebt, goed voor jezelf kunt zorgen, en tijd en ruimte krijgt om voor anderen te zorgen. Wie wil dat niet? Maar daar moeten we wel samen voor zorgen.
Over Sjors van Leeuwen
Sjors van Leeuwen (Indora Managementadvies) is adviseur, auteur en spreker op het gebied van klantgericht ondernemen, strategie en marketing. Door zijn ervaring is hij goed thuis in vele strategische vraagstukken en het toenemend belang van de ‘de klant’ als onderscheidende factor. Sjors schreef o.a. Wendbare strategie op één A4, Zorgmarketing in de praktijk en CRM in de praktijk.
