De auteurs van De voorbeeldige organisatie hebben brede ervaring als wetenschappelijk onderzoeker op het terrein van moraliteit en integer gedrag in organisaties. Dit boek is de populairwetenschappelijke bewerking van hun The moral organization. Het gaat de auteurs erom te achterhalen hoe het komt dat er in en door organisaties zo vaak sprake is van niet-integer en immoreel handelen. En vooral om de vraag hoe je daar wat aan kunt doen en hoe je dit vervolgens kunt voorkomen. Anders gezegd: een zoektocht naar de kenmerken van de ‘voorbeeldige organisatie’ en hoe je deze kunt realiseren.
Voorbeelden
De auteurs beschrijven legio voorbeelden van schandalen en onethisch gedrag van organisaties en personen, voorbeelden die allemaal de pers hebben gehaald. De typerende reacties zijn vaak wegkijken, goedpraten of symboolpolitiek voeren. Klokkenluiders, reputatieschade, grensoverschrijdend gedrag, falend diversiteitsbeleid, sociale en maatschappelijke kosten van flexwerk, prestatiedruk, bonussen als perverse prikkel, het komt allemaal voorbij. En de meest voorkomende maatregelen werken niet: de ‘schuldigen’ ontslaan zonder aan het systeem waarin deze werkte te veranderen, helpt niets; beter registreren of verantwoorden leidt slechts tot meer bureaucratie; mensen op training sturen om de ‘cultuur’ te veranderen, werkt niet zolang de prestatie- en beloningssystemen, de dragers van deze cultuur, onveranderd blijven; gedragscodes leiden niet vanzelf tot ethisch handelen, maar slechts tot regelgestuurd gedrag; juridische adviezen om claims te voorkomen, zijn weliswaar begrijpelijk maar contraproductief als het gaat om integriteit. Het zijn schijnoplossingen.
Groupthink
Kortom: er gaat heel veel niet goed en er wordt weinig nagedacht over de manier om er effectief iets aan te doen. En dat komt niet door gebrek aan ethisch besef of het ontbreken van een moreel kompas. We zijn zo gewend om in de organisatie dat te doen wat altijd wordt gedaan - zo doen we dat hier, iedereen doet het, dus … - dat morele overwegingen snel uit het zicht verdwijnen. We houden te weinig rekening met de mens als groepsdier, groupthink, de macht van de situatie en zien te laat de perverse prikkels van allerlei maatregelen en systemen. Het werkklimaat is van grotere invloed dan we ons realiseren.
Voorbeeldigheid
In het slothoofdstuk gaat het over het realiseren van een voorbeeldige organisatie. Een voorbeeldige organisatie die zo is ingericht dat allen binnen en buiten de organisatie optimaal met elkaar kunnen samenwerken. Alle belanghebbenden van een organisatie - zoals medewerkers, leveranciers, klanten, omwonenden en aandeelhouders - zijn van even groot belang. De maatschappelijke gevolgen worden permanent geëvalueerd en er wordt toegegeven wat er niet goed gaat en wat daaraan wordt gedaan.
Integriteitsparadox
De auteurs spreken van een ‘integriteitsparadox: hoe sterker de wens om het goede te doen, hoe moeilijker het is om onder ogen te zien en te erkennen wat er niet deugt. Het verklaart waarom mensen graag in schijnoplossingen geloven. Eigenlijk had dit boek daarom De integriteitsparadox moeten heten, want in essentie gaat het boek daarover.
Het is wat mij betreft jammer dat De voorbeeldige organisatie vooral gaat over organisaties die dat niet zijn. Daar is al genoeg over gepubliceerd. Een beschrijving en analyse van voorbeelden van voorbeeldige organisaties en wat we daarvan kunnen leren, was volgens mij leerzamer geweest.
Over Teun van Aken
Dr. Teun van Aken is zelfstandig gevestigd organisatieadviseur en managementtrainer te Culemborg. Het gaat in organisaties altijd om resultaten bereiken met mensen. Dit was ook het leidmotief in zijn laatste twee publicaties. Van Aken is (co)auteur van een groot aantal artikelen en boeken.
