Tim Jackson is gefascineerd door een speech uit de presidentscampagne van Robert F. Kennedy in 1968. Het was de tijd van de protestbeweging en het verzet tegen de Vietnamoorlog. In zijn speech zat een onderdeel over het gebruik en het misbruik van de eenheid ‘bruto binnenlands product’. Deze statistiek, waarop we zo sterk vertrouwen, is gebaseerd op de verkeerde dingen. Alles wat van waarde is maar niet in geld kan worden uitgedrukt zien we niet terug in deze maat. En producten waarbij in het maakproces de natuur schade wordt aangedaan, of producten die bijdragen aan geweld (zoals wapens) worden wel meegerekend bij het bbp. Kennedy’s speech is een van de beroemdste voorbeelden van kritiek op het bbp. Het heeft diepe indruk op Jackson gemaakt en heeft een grote rol gespeeld bij zijn verdere zoektocht naar een postgroeieconomie.
Grenzen aan groei
De Club van Rome heeft in 1972 hun rapport de titel Grenzen aan groei meegegeven. Jackson onderzoekt hoe wij omgaan met grenzen. Met begrippen als groene groei proberen we aan planetaire grenzen te ontkomen. Groei betekent meer milieu-impact, ook als we heel efficiënt en heel duurzaam groeien. Het is een diepe menselijke kwaliteit om naar het onmogelijke te streven. Om verder te gaan alsof er geen grenzen zijn aan ons kunnen. Zeilster Ellen Mac Arthur heeft tijdens een hachelijke zeiltocht op de woeste oceaan inzicht gekregen in wat ‘eindig’ betekent. Wat we hier op aarde hebben, is alles wat er is. Verder is er niets. Door haar bijzondere vermogen om boven haar eigen grenzen uit te stijgen kreeg Ellen Mac Arthur inzicht in de grenzen van de natuur. Naderhand is ze gestopt als professioneel zeiler en heeft zich gericht op het stimuleren van de circulaire economie.
Overgangsfase
Liminaliteit is een woord uit de antropologie en staat voor een overgangsfase en voor de onzekere gemoedstoestand die daarbij hoort. Het wakkert het vuur aan van de creativiteit tot voorbij de horizon van bekende mogelijkheden. De kapitalistische economie waar we nu in zitten is te veeleisend. Het beperkt onze visie en blokkeert onze paden naar verandering. Liminaliteit slaat een gat in de vesting van het ego en verbuigt de tralies van maatschappelijke conformiteit. Het staat ons toe een wereld te zien zoals we zouden kunnen zijn, in plaats van gevangen te zitten in de tijdelijke gevangenis van het onhoudbare nu. Aanpassen aan grenzen opent de weg voor een eindeloos creatieve onderneming. Menselijke en aardse grenzen vormen geen beperking, maar een stimulans voor betekenisvolle relaties en zingeving. Voorbij de grenzen aan de welvaart ligt een welvaart die alleen grenzen ons kunnen laten zien. Grenzen zijn de poort naar het grenzeloze.
Het goede leven
Geluk is niet met geld te koop. Geluk kan moeilijk bereikbaar zijn. Helaas zijn de wortels van ellende soms wel pijnlijk duidelijk. Geluk kan niet worden gedefinieerd als een simpel eendimensionaal begrip. We kunnen het niet bereiken door er rechtstreeks op af te stormen. De Griekse wijsgeer Aristoteles schreef al over eudaimonia, het goede leven. Het wordt ook vertaald met geluk of welzijn. Waar het omgaat dat we moreel goed handelen. Dat we een gezond leven leiden en goed zijn voor anderen. Jackson probeert zich een economie voor te stellen die uit een narratief voortkomt dat de rijkheid van eudaimonia bevat. De postgroei-visie is gebaseerd op overvloed.
Liefde en ons creatief vermogen
Liefde neemt een centrale plaats in bij de postgroei-visie. Liefde is het meest onwaarschijnlijke hoogtepunt van een universum van onwaarschijnlijkheid. Liefde is de meest opzienbarende overwinning in ons voortdurende gevecht om orde te scheppen in de chaos. Ons creatief vermogen maakt het mogelijk om de meest intense en mooiste van alle menselijke emoties mee te maken.
Historische figuren
In elk hoofdstuk stelt Jackson een historisch figuur centraal. Hij behandelt het thema van het hoofdstuk aan de hand van het levensverhaal van onder andere John Stewart Mill, Hannah Arendt, Emily Dickinson en uiteraard Robert F. Kennedy. Soms lijkt hij zich te verliezen in die verhalen en is het punt dat hij wil maken ten aanzien van de postgroei-economie niet altijd duidelijk. Sommige hoofdstukken zijn sterker dan andere. Al met al bevat het boek interessante observaties en gedachten. Het is vlot vertaald en de intuïtieve gedachtegang van Jackson is mooi verwoord.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
