Beroepskwalificaties zijn voortdurend aan verandering onderhevig. Dit betekent dat we steeds weer nieuwe kennis, vaardigheden en capaciteiten nodig hebben om van waarde te zijn in ons werk. Volgens Isolde Kolkhuis Tanke is de beste manier om voortdurend te blijven leren door de werkplek als leerplek te zien. Dan kun je met en van elkaar leren en daar wordt iedereen beter van.
Positief leerklimaat
De kunst is om samen te schouders te zetten onder het creëren van een positief leerklimaat. Dat is iets anders dan iemand op cursus sturen om daar nieuwe kennis op te doen of vaardigheden te leren. Dan wordt leren en werken gescheiden en komt er druk te staan op het leerproces. Dit pleidooi om In de leerstand te blijven sluit aan bij Kolkhuis Tankes opvatting dat spelen bijdraagt aan leren, en dat leren spelen is. Deze spelopvatting over leren spreekt mij aan want in samenspel zijn we in staan om op een positieve manier bij te dragen aan ontwikkeling van onszelf, ons werk en de wereld om ons heen.
In de leerstand
Deel 1 van het boek bevat een verhelderend betoog over leren in het werk en wat het betekent om in de leerstand te blijven. Kolkhuis Tanke kiest als vertrekpunt dat leren betekent dat mensen vakinhoudelijke kennis opdoen en bijhouden, dat ze voortdurend hun vaardigheden blijven ontwikkelen en investeren in hun persoonlijke en professionele ontwikkeling. In de leerstand betekent dat mensen leren vanuit:
- eigen motivatie en interesses en uitdagingen willen oppakken om van te leren,
- nieuwsgierigheid naar nieuwe kennis en inzichten,
- plezier in het leren en het opdoen van nieuwe kennis en vaardigheden,
- zelfvertrouwen en geloof in eigen kunnen,
- reflectie op het eigen handelen en de behoefte om zich te verbeteren,
- de wens om de geleerde inzichten om te zetten in actie,
- lef om nieuwe inzichten en methoden toe te passen.
Mensen dwingen te leren heeft volgens Kolkhuis Tanke geen zin. Dat heeft zelfs vaak een averechts effect, omdat mensen afhaken. Een werkomgeving creëren die mensen ertoe verleidt om te blijven leren, is veel nuttiger. Dit betekent ook het wegnemen van barrières voor mensen om samen in het werk te kunnen leren.
Dit pleidooi van Kolkhuis Tanke om leren in het werk is waardevol omdat leren en werken elkaar dan versterken. Deze opvatting over leren herken ik uit mijn eigen werk. Daarin speelt het ontwikkelen van een positief leerklimaat waarin mensen samenspelen en blijven leren een belangrijke rol.
Iedereen kan blijven leren
Deel 2 van het boek bevat patronen die leren bemoeilijken of juist versterken. Kolkhuis Tanke onderscheidt eerst vier doelgroepen: praktisch geschoolde medewerkers, jongere medewerkers, ervaren professionals en leidinggevenden. Elke doelgroep heeft een eigen hoofdstuk hoe ze in de leerstand kunnen blijven. Dit onderscheid spreekt me zeer aan. Te vaak gaan boeken over leren alleen over professionals en leidinggevenden, terwijl het merendeel van de mensen in ons land werken in praktische beroepen en ambachten.
Beroepsgerichte ambachten
Beroepsgerichte ambachten blijven ook als de arbeidsmarkt verandert essentieel. Loodgieters, installateurs, bouwvakkers, schilders, afvalverwerkers, praktische zorgverleners en mensen die bijdragen aan onze veiligheid blijven nodig en worden misschien nog wel belangrijker. Het gaat om vitale beroepen. Je werk goed doen is in deze groep een belangrijke drijfveer om te blijven leren. Juist deze doelgroep heeft baat bij het vernieuwen van hun beroepskwalificaties in het werk die direct toepasbaar zijn en waardoor ze hun werk beter kunnen doen.
Jongere medewerkers
We hebben jongere medewerkers keihard nodig op een krappe en een vergrijzende arbeidsmarkt, waarin oudere werknemers in hoog tempo met pensioen gaan. De uitdaging is om jonge medewerkers te behouden en te zorgen voor kennistransfer van oudere en ervaren medewerkers naar jonge arbeidskrachten. Jongere medewerkers hebben unieke kwaliteiten en talenten en de meeste jongeren willen blijven leren. Ze leren het liefst tijdens het werk en samen met anderen. Ze hechten veel waarde aan feedback en kunnen goed leren door het maken van fouten. Dit verlangt een open en veilig leerklimaat. Een klimaat waarin jongeren kunnen leren van anderen en waarin ze het gevoel hebben dat ze een nuttige bijdrage leveren en zich kunnen ontwikkelen in hun werk.
Ervaren professionals
De meeste professionals willen blijven leren. Ze hebben meerdere drijfveren: het werk zo goed mogelijk doen en daarvoor erkenning krijgen van anderen bijvoorbeeld. Andere drijfveren zijn het werk met plezier doen en trots kunnen zijn op wat ze doen en wie ze zijn. Professionals nemen vaak zelf verantwoordelijkheid voor hun professionele ontwikkeling, hetzij uit vaktrots of vanuit beroepseisen die aan hen worden gesteld. Kolkhuis Tanke beschrijft prachtige paradoxen die het leren belemmeren of juist stimuleren. Daarna komt ze met concrete handvatten om een aantrekkelijk leerklimaat voor deze doelgroep te creëren.
Leidinggevenden
Leidinggevenden hebben een belangrijke rol in het faciliteren en stimuleren dat anderen blijven leren. Het is een heel stevige opgave om een positief leerklimaat te creëren waarin Belangrijke kwalificaties zijn volgens Kolkhuis Tanke: vertrouwen hebben en geven, verbinden van mensen, waarderen van meerdere perspectieven, inspireren vanuit een heldere visie, beslissingen durven nemen en gerichtheid op het presteren van anderen. Om dit goed te doen heb je zelfbewustzijn en sociaal bewustzijn nodig. Ga er maar aan staan, want dat is nogal wat. Het betekent dat leidinggevenden ook voortdurend in ontwikkeling zijn, of in ieder geval zouden moeten zijn. Leiderschapsontwikkeling is daarom relevant in elk bedrijf. Kolkhuis Tanke beschrijft prachtige - en voor mij herkenbare patronen - die mogelijkheden bieden of juist beperken om te blijven leren in het dagelijkse werk. Ze geeft ook handvatten op deze patronen te benutten.
Samenwerken aan leren
In deel 3 van het boek beschrijft de auteur een methodiek om een werkomgeving te creëren die uitnodigt tot leren en mensen uitdaagt om in de leerstand te blijven. Het belangrijkste advies in dit deel: kies focus, begin klein en ga aan de slag. Om echt aan de slag te gaan biedt Kolkhuis Tanke meerdere handvatten van actieonderzoek en actieleren tot het inzetten van actieleerteams. Het inzetten van actieleerteams wordt systematisch beschreven aan de hand van zes pijlers die stuk voor stuk worden uitgewerkt. Het laatste hoofdstuk in dit deel bevat achttien handige hulpmiddelen om met actieleerteams aan de slag te gaan. Het pleidooi om in actie te komen krijgt hier concreet handen en voeten. Voor mij zijn de hulpmiddelen zeer herkenbaar en direct toepasbaar voor alle doelgroepen die eerder in het boek zijn beschreven. Het is een uitnodiging om samen te leren in het werk.
Een relevant boek
In de leerstand is soepel geschreven met talloze praktische voorbeelden, handzame hulpmiddelen, uitnodigende reflectievragen en verhelderende schema’s. In een snel veranderende arbeidsmarkt biedt dit boek houvast voor mensen om te blijven leren en daarmee relevant te blijven in het werk.
Over Jaap Boonstra
Jaap Boonstra is hoogleraar ‘Organisatiedynamiek’ aan Esade Business School in Barcelona, hoogleraar ‘Organisatieverandering’ aan de Rotterdam School of Management, en kerndocent bij de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur. Als onafhankelijk adviseur ondersteunt hij organisaties in hun ontwikkeling. Hij schreef meerdere boeken over organisatieverandering, organisatiecultuur en leiderschap.
