Wat maakt veranderen nou precies zo moeilijk? En wat zijn de saboterende krachten die een echte verandering tegenhouden? Er zijn al veel boeken geschreven over verandermanagement, maar deze vragen blijven relevant. Ook bij de uitvoeringsorganisatie waar ik werk is dit actueel. Al jaren proberen managers onze uitvoering van beleid meer te standaardiseren. Omdat dat te weinig resultaat opleverde, heeft onze directeur recent een adviesbureau ingehuurd om een groot operational excellence-programma te starten.
Misverstand
De voorbeelden in De spreeuwenzwerm komen uit Patricia Braats jarenlange ervaring binnen de zorg en de overheid. Beide zijn hiërarchisch georganiseerd, met een duidelijke machtsstructuur en veel regels en protocollen. Dat lijkt medewerkers uit te putten, ziek te maken en weg te jagen.
Het is echter slechts een aanname dat mensen denken geen invloed te hebben. Mensen geloven dat eerst het systeem moet veranderen voor ze zelf iets op een andere manier kunnen doen. Of dat de leidinggevende eerst groen licht moet geven. Of dat er nu eenmaal geen geld is voor een bepaalde aanpassing. De meeste van deze overtuigingen berusten op een misverstand. Je hebt altijd een keuze hoe je er zelf mee omgaat.
Braat maakt de vergelijking met een spreeuwenzwerm die beweegt als één geheel zonder duidelijke leider. Iedere vogel houdt de zeven omringende vogels in de gaten en heeft eenzelfde macht om de vliegkoers te veranderen. Gegrepen door de schoonheid, effectiviteit en organisatie van de spreeuwenzwerm vertaalde ze deze eigenschappen naar zeven lessen die jouw veranderkracht versterken en invloed laten groeien.
Zeven lessen
De zeven lessen zijn misschien niet onbekend, maar bieden samen een eerlijke, wijze, bruikbare aanpak om die verandering wél te realiseren. Dat is niet per se gemakkelijk. Zo gaat het in les één over goed waarnemen, met empathisch luisteren als superkracht. Als iemand zich gehoord en erkend voelt, verdwijnt weerstand als sneeuw voor de zon. En in les twee gaat het over persoonlijk leiderschap, dat vraagt om een grote dosis zelfkennis en reflectie. Met jouw aannames en overtuigingen beperk je jezelf wellicht (niemand luistert naar mij, ik ben maar een klein radartje in het grote geheel, ik ben onbelangrijk). Het gaat erom de situatie zo te kantelen dat deze in jouw voordeel uitpakt.
Zelf een verandering starten is één ding. Maar om de verandering succesvol te realiseren, heb je anderen nodig. Hoe meer zeggenschap onder in de organisatie, hoe meer kans van slagen de verandering heeft. De kracht van een groep mensen kan het verschil maken. Vaak ontbreekt het besef dat je juist die anderen, de groep, nodig hebt om een verandering voor elkaar te krijgen. Als mede-eigenaars.
onderstroom
In les drie gaat het over de onderstroom, de collectieve innerlijke stem die mensen vaak onbewust beïnvloedt. Die onderstroom (waar we vaak een blinde vlek voor hebben) steekt de kop op als een verandering zich aandient. De diepere oorzaken moeten worden aangepakt. Vragen stellen (zonder oordeel) helpt om de onderstroom zichtbaar te maken. Hardnekkige patronen staan verandering vaak in de weg.
Ook de lessen vier tot en met zeven bieden waardevolle inzichten, zoals hoe je flexibel omgaat met verandering en hoe je een klein, krachtig team (een impactcoalitie) vormt om je krachten te bundelen. Benieuwd naar de andere lessen? Lees vooral zelf het boek.
heldere inkijk
En zijn de twee vragen hierboven dan nu beantwoord? Dit boek geeft een heldere inkijk in de krachten die verandering saboteren. Het wordt me ook steeds duidelijker waarom veranderen zo lastig is. Empathisch luisteren, zelfinzicht, oog voor de onderstroom, je oordeel uitstellen en zeggenschap geven aan de werkvloer zijn geen vanzelfsprekende vaardigheden bij medewerkers en leiders. Bij de managers van de uitvoeringsorganisatie waar ik werk, zie ik ze in elk geval (nog) niet terug. Blijkbaar blijft het aantrekkelijk een extern bureau in te huren en van bovenaf een veranderprogramma te starten. Terwijl dit boek overtuigend laat zien dat die aanpak zelden leidt tot blijvende verandering.
Maar niemand zegt dat veranderen gemakkelijk is. De spreeuwenzwerm geeft de lezer bruikbare inzichten in wat er nodig is om te veranderen. De praktische tips en vele oefeningen bij iedere les helpen je om de benodigde vaardigheden verder te ontwikkelen. Een aanrader dus voor iedereen die werk wil maken van zijn veranderkracht.
Over Annemarie Smits
Annemarie Smits werkt als projectleider duurzaamheid bij een uitvoeringsorganisatie van de rijksoverheid. Daarvoor was ze IT projectmanager en consultant bij onder andere een grote bank en een internationaal adviesbureau. Daarnaast helpt ze auteurs met het schrijven van hun roman, non-fictie boek of managementboek.