Het is een pracht van een metafoor. Roest. Zo herkenbaar. Iedereen weet dat roest funest is, maar hebben we het over bedrijven en mensen dan is roest vaak heel onzichtbaar. Met de metafoor van roest in je hoofd, ga je opeens anders naar bedrijven kijken. Alex Straathof en Rita van Dijk, de twee auteurs van dit boek, behandelen roest langs drie lijnen: de arena, de ‘mindset’, en het gedrag.
Bij de arena gaat het vooral om macht en de spelbepalers die beslissen en een rem zetten op ontwikkeling. Bij ‘mindset’ gaat het om diepgewortelde overtuigingen en waarden die specifiek zijn voor de manier waarop wordt omgegaan met het werk. Overtuigingen wissel je niet zo maar in. En bij gedrag gaat het vooral om oud gedrag: we hebben het altijd al zo gedaan. In alle gevallen betekent het dat organisaties niet verder komen.
Een voorbeeld: het gedrag van croupiers aan een roulettetafel bleek voor veel bezoekers erg onvriendelijk over te komen. Wat bleek: ze hielden zich aan vooraf afgesproken codes. ‘Zo hadden ze het altijd gedaan’, heette het. Het gedrag zat vast en dat klanten dat onplezierig vonden was onbekend, terwijl het een direct gevaar is voor terugkerend bezoek. Nog een voorbeeld. De bouwsector kwam in problemen omdat ze geheime afspraken maakten over aanbestedingen. Ook hier ‘hadden ze het altijd zo gedaan’. De machtsverhoudingen lagen vast (arena) en ook de ‘mindset’ was onvermurwbaar. Pure roest! Herstel bleek dan ook heel lastig.
Bonussen bij banken, enzovoort. Wie even nadenkt, komt talloze voorbeelden van roest tegen. Succes van gisteren zet zich vandaag als roest vast in organisaties. Rotsvast ook inderdaad. En dat belemmert morgen het doorvoeren van noodzakelijke veranderingen. Volgens een van de auteurs is ‘het grootste gevaar in deze crisistijd niet de crisis zelf, maar het vasthouden aan oude denkbeelden, gewoonten en bestaande machtsverhoudingen’. Die zijn, zo vervolgt hij, ‘in deze tijden waarin we onszelf opnieuw moeten uitvinden, verroest geraakt. Dat is levensbedreigend in tijden van economische crisis’.
In die zin is de metafoor briljant. Bij de uitwerking kun je nog wel wat vraagtekens zetten. Het boek heeft wel iets van de bekende reclameslogan ‘een beetje van Maggi en een beetje van mezelf’. Er wordt gretig uit andere boeken geplukt en uit andere theorieën geleend. Die worden gelardeerd met ervaringen van de auteurs zelf. Ook het onderzoek dat Alex Straathof eerder deed (‘arena-mindset-gedrag’), zien we weer terug en is de basis voor dit boek. Dat maakt het zoeken naar nieuwe inzichten in Roestvrij lastig. Ze zitten wat verstopt, als ze er al zijn.
Dat maakt het overigens bepaald niet tot een slecht boek. Elk boek heeft voor de lezer maar één zin nodig om het tot een goed boek te maken. In dit geval is het de titel. Roestvrij. Wie dat op zich laat inwerken, wordt vermoedelijk badend in het zweet wakker. ‘Waar zit de roest in mijn organisatie. Het zit er, het kan niet anders, maar ik kan het niet vinden.’ Dit boek opent in die zin wel de ogen en stemt tot nadenken. Is een beetje kruipolie voldoende of is de roest al te ver gevorderd? Is uw organisatie al doorgeroest? Vooral in tijden van crisis een bijzonder relevante vraag.
Over Ronald Buitenhuis
Ronald Buitenhuis is freelance journalist.
