In de buurt

De ervaringen die Friso van Abbema in dit boek optekent zijn ontwerpend van aard, gebaseerd op zijn ervaringen en laten ruimte voor nieuwe kennis en inzichten. In die zin is de titel dus óók raak: een zoekproces, waarvan de auteur vermoedt dat analyse, advies en aanpak In de buurt komen van een nieuwe kijk op en een nieuwe praxis voor het sociaal domein. Het boek vormt daarmee het bewijs van wat de auteur hoopt aan te tonen: dat dingen anders moeten en dat geëxperimenteerd moet worden met hoe dingen anders georganiseerd kunnen worden. Het boek gaat vooral over het belang om continu te leren vanuit verbazing en verrassing over wat zich onder onze ogen afspeelt.

Van Abbema start - terecht - met de analyse van de crisis in het sociaal domein, die naar mijn mening ook geldt voor andere maatschappelijke domeinen. We sturen te veel op afstand, op regels en financiële middelen en sluiten daardoor te weinig aan op gedragsverandering van burgers. Bovendien richt ons organiserend vermogen zich te veel op het organiseren van alle betrokkenen en te weinig op het concrete handelen, het realiseren en presteren. De hulpvraag van burgers komt daarmee nadrukkelijk op achterstand te staan.

Daarom biedt de reisgids - juist in deze volgorde - een handvat voor hulpverleners, professionals, bewoners en bestuurders, om vanuit samenhang inhoud te geven aan de sociale veranderopgaven in de samenleving. Succesvol transformeren is alleen mogelijk als op drie niveaus stappen worden gezet. Leidend voor het bieden van hulp is de leefwereld van de burger; die moet dichterbij, duurzamer en goedkoper. Bovendien helpt het opzetten van een andere bril. Niet meer de bril met het zware montuur van ‘zorgen voor', maar het lichtere montuur van ‘hulp geven aan'. Van Abbema noemt dat het normaliseren op het niveau van hulpvrager, vrijwilliger en professional. Dat vereist het een en ander van betrokkenen op het vlak van idee- en strategievorming. Transformeren op het tweede niveau betreft het voorkomen van zorgvragen uit de buurt. Preventie betekent toelaten van burgerinitiatieven van onderop, waarop de gemeente via het sociaal team kan ondersteunen en aanvullen. Beslissend voor de kwaliteit van de preventie lijkt te zijn het tijdig op- of afschalen van de activiteiten. Transformeren op het derde niveau betreft het innoveren van organisaties, die een bijdrage kunnen leveren aan de transformatie. Gemeentelijke netwerkregie kan samenwerkend netwerkgedrag stimuleren, door: financiering onder voorwaarden, visie-ontwikkeling en afspraken maken (dienen van het hogere belang) en het voeren van overleg.

Het uiteindelijke succes van transformeren onder gemeentelijke regie, naar mijn mening de kern van het boek, is afhankelijk van het innovatief vermogen. Deze wordt zichtbaar bij de koersbepaling, de contractering, sturing en beheersing en het uitoefenen van regie op de uitvoering. Bouwen aan een andere organisatiecultuur is het resultaat van minder aandacht voor bestaande partijen en producten, het bieden van ruimte aan nieuw sociaal ondernemerschap, minder sturen en toelaten van nieuwe vormen van organiseren en voorkomen van belemmeringen.

Meest boeiend van In de buurt is het laatste hoofdstuk, dat gaat over leiderschap met lef. Daarin geeft Van Abbema een vijftal adviezen. Het vormen van een gemotiveerd team (collectief leiderschap) dat vanuit de bedoeling wil veranderen vormt de basis. Preventief handelen door het gesprek aan te gaan met bewoners en samenwerkingspartners over belangrijke waarden is volgt daarop. Het gezamenlijk benoemen van prioriteiten staat op drie. Advies vier gaat over anders sturen, namelijk niet aansturen maar werken vanuit de bedoeling èn om een balansverschuiving van sturen naar leren. Tijd nemen om te ‘te leren waar de kraan zit', zoals de auteur zelf zegt, neemt tijd, maar levert waardering op. Het vanuit de eigen ervaring persoonlijk maken van transformatie door bestuurders is de beste aansporing voor betrokkenen om in beweging te komen.