De dominante gespreksvormen in de samenleving en de (sociale) media zijn de monoloog en het debat. Het hebben van een mening lijkt belangrijker dan het stellen van ‘trage vragen’. Besluitvaardigheid wordt meer gewaardeerd dan bezonnenheid.
Mensen komen samen om zich te bezinnen, maar doen vaak iets heel anders: stellingen poneren, posities innemen, stevig eigen meningen neerzetten. Het bezinnen wordt dan overheerst door het beslissen. De (politieke) dadendrang staat vaak op gespannen voet met bezinning en zorgvuldige besluitvorming. Beslisdrang maakt ongeduldig, terwijl een serieus gezamenlijk onderzoek om tijd, geduld en aandacht vraagt.
Erik Boers, Dorien Brunt, Sjaak Evers en Saskia van Der Werff zien de publieke ruimte als een inter-persoonlijke ruimte, die zich tussen mensen bevindt en als zodanig tastbaar noch zichtbaar is. Burgers gaan daarin vanuit verschillende rollen en verantwoordelijkheden als gelijken met elkaar in gesprek over publieke vraagstukken. Zij ervaren er de vrijheid om, vrij van dwang door machtshebbers, gezamenlijk hun richting te bepalen. De gesprekken die zij er voeren hebben een bezinnend karakter. In het reflecteren over de verschillende perspectieven ontstaat zicht op de gemeenschappelijke wereld.
De socratische dialoog is een aangepaste vorm van het socratisch gesprek die is ontwikkeld om in beperkte tijd denkgesprekken in organisaties te kunnen voeren. Deze dialoog begint met het inventariseren van lastige praktijkgevallen binnen het onderzoeksthema. De sturende opvattingen worden onderzocht, de essentie van het vraagstuk wordt blootgelegd en er wordt zicht op de juiste maatstaf voor handelen ontwikkeld. Naast ontmoeten en bezinnen, de kerndoelen van de socratische dialoog, is er in de publieke ruimte behoefte aan zicht op beslissen en aan beoefenen. Zonder de laatste twee blijft het zelfonderzoek in de lucht hangen.
De auteurs beschrijven na de inleiding eerst vijf voorbeelden van dialogen rond thema’s op het gebied van natuur & milieu en gezondheid. Deze dialogen staan model voor de manier waarop een goed bezinnend gesprek over lastige thema’s gevoerd kan worden. Iedere dialoog wordt nauwkeurig beschreven en daarna trekken de auteurs concrete lessen uit hun ervaringen met de gesprekken.
Het volgende deel van het boek bestaat uit zes essays die inzoomen op begrippen en problemen die voortkomen uit de dialogen. Enkele voorbeelden. Wat is publieke ruimte? Waarom is iedereen zo gek op dialoog? Hoe openbaar moet een bezinnend gesprek zijn? Het laatste deel bestaat uit een aantal praktijkwijzers. Dat zijn gespreksmethoden die zijn gebruikt in de vijf voorbeelddialogen die de lezer inzicht geven in het vormgeven van dergelijke gesprekken.
Publieke bezinning is een boeiend boek dat heel duidelijk maakt dat het voeren van goede dialogen verre van eenvoudig is. Zonder goede voorbereiding en een doordachte aanpak is het maar beter er niet aan te beginnen. Een mooie aanvulling op de eerdere boeken van Boers over Vrije ruimte.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
