Angst is een sterke emotie, die je onbewust tot actie aanzet en daarom is het ook een zeer effectieve managementtool. Maar een Angstcultuur is toch te beschouwen als een organisatiedisfunctie waarbij collectieve, belemmerende angst prominent aanwezig is en stelselmatig wordt ingezet om loyaliteit, gehoorzaamheid en inzet bij medewerkers af te dwingen. Een heersende angstcultuur is ingewikkeld en per situatie verschillend. De vraag is: hoe krijg je daar vat op? Dat is volgens organisatieadviseurs niet eenvoudig. Wanneer angst eenmaal een prominent onderdeel geworden is van de organisatiecultuur, laat ze zich niet gemakkelijk uitbannen. Door de bank genomen zijn er vier redenen om angst te hebben binnen een organisatie. Werknemers zijn bang om afgestraft te worden (‘daar word ik op afgerekend’). Of: uitgeschakeld te worden (‘voor mij zijn er tien anderen’). Of: doelwit te worden (‘straks ben ik de volgende’). Of: bestaansrecht verliezen (‘straks raak ik mijn baan kwijt’).
Fijbes begint zijn boek met een uitnodiging aan de lezer om eerst een Quickcan te doen om een eerste indruk te krijgen in hoeverre angst een rol speelt in de eigen organisatie en daarna pas verder te lezen. De Quickscan bestaat uit vier onderdelen die elk worden getoetst met herkenbare vragen, stellingen en voorbeelden uit de praktijk. De eigen uitkomst van de Quickscan is leidend hoe je het boek kan lezen en fungeert eigenlijk als persoonlijke leeswijzer. De uitslag van de Quickscan geeft weer van welke angstbronnen er sprake is, welke angsten aanwezig zijn en in hoeverre er voldoende ‘bliksemafleiders’ zijn waarmee de medewerkers angst onder controle kunnen houden. Een heersende angstcultuur binnen een organisatie heeft veel nadelige effecten. Om een aantal belangrijke te noemen: onzekerheid en spanning onder de medewerkers; toename van onderling wantrouwen; verminderde motivatie/passie van de medewerkers; verhoogd ziekteverzuim; verminderde loyaliteit; fouten blijven onbesproken en ga zo maar door.
Er liggen verschillende oorzaken ten grondslag aan het ontstaan van een angstcultuur. Om een aantal te noemen. Medewerkers hebben geen idee waar de leiding naartoe wil met de organisatie. De leiding kan verborgen agenda’s hanteren. Medewerkers worden onverwachts slecht beoordeeld terwijl ze al jaren in dienst zijn. Medewerkers voelen zich niet veilig binnen de organisatie. Goed functionerende medewerkers met veel dienstjaren worden plotseling zomaar ontslagen. Er is onvoldoende vertrouwen binnen de organisatie. Leidinggevenden worden ineens ontheven van hun leidinggevende functie zonder duidelijke redenen. Kwetsend en dubbelzinnig gedrag van leidinggevenden. Roddelen en kwaadsprekerij is een norm geworden. Maar er zijn nog meer voedingsbodems voor het ontstaan van een angstcultuur die niet in het rijtje zijn genoemd.
Peter Fijbes besluit zijn boek Angstcultuur met het geven van concrete handvatten en vele handige tips hoe je een angstcultuur kunt analyseren, voorkomen en hoe je toch enige grip kunt krijgen als er eenmaal sprake is van een angstcultuur binnen een organisatie. De opbouw van het boek is zodanig dat het van begin tot eind te lezen is, maar ook om voor de lezer relevante hoofdstukken apart te lezen. Het boek is bedoeld als praktisch hulpmiddel voor leidinggevenden, adviseurs, coaches, trainers en medewerkers die te maken hebben of krijgen met een angstcultuur.
Louis Thörig is verbonden als thesisbegeleider aan de afdeling Organisatiewetenschappen, Faculteit Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam en als docent Corporate Communicatie aan de Hogeschool InHolland.
Over Louis Thorig
Louis Thörig is verbonden als master- en bachelorthesisbegeleider aan de afdeling Organisatiewetenschappen, Faculteit Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam. Hij was tot 1 augustus 2011 werkzaam als global communications manager op het hoofdkantoor van IOI-Loders Croklaan (www.croklaan.com) in Wormerveer. Hij heeft zijn MBA behaald bij Business School Nederland, de Action Learning MBA.
