Zelfsturing is hot. Inmiddels weten we dat zelfsturing een diepe wens is die in ieder mens aanwezig is. Je eigen (werk)leven bepalen, nieuwe dingen leren en creëren en bijdragen aan zinvolle zaken. Zelfsturing is een belangrijke, maar vaak onderschatte, drijvende kracht voor de mens. Daarnaast hebben organisaties het nodig om te kunnen overleven in de huidige dynamische tijd. Het moet eenvoudigweg minder top-down en minder hiërarchisch om snel en wendbaar in te kunnen spelen op de markt. Hiervan hoeven we Begeer niet te overtuigen. Het stimuleren van mensen, het ontdekken en eruit halen wat erin zit boeit hem enorm en maakt hem een warm pleitbezorger voor meer zelfsturing. Als consultant begeleid hij al vele jaren organisaties die de stap naar zelforganisatie willen maken.
Benadering vanuit drie niveaus
Maar hoe ga je dat dan realiseren. Hoe geef je leiding aan zelfsturing? Daarop probeert Doe-het-zelf leiders antwoorden te geven. Begeer heeft gekozen zelfsturing vanuit drie niveaus te benaderen. Deel I behandelt het niveau van de organisatie, deel II het niveau van zelfsturende teams en in deel III het niveau van het individu.
Elk deel start met een belofte. Hetzij welke vragen er worden beantwoord, hetzij wat je leert of welke thema’s er behandeld gaan worden. De delen zijn elk onderverdeeld in meerdere hoofdstukken waar aan het einde van elk hoofdstuk belangrijke lessen worden getrokken. Deze aanpak heb ik als lezer als prettig ervaren. Het geeft richting en structuur in de aangeboden stof.
Eigen leermodel
Al lezend doorloop je op logische wijze het door Begeer ontwikkelde 5-staps leermodel voor zelforganisatie. Dit leermodel wordt vervolgens getoetst in deel IV. In dit laatste deel word je meegenomen in een 11-tal unieke praktijkcases van zes overheidsorganisaties en vijf bedrijven. De praktijk komt in de casuïstiek ruim aan bod. Aan het begin van elke casus wordt aangegeven welke stappen van het 5-staps leermodel zijn doorlopen, welke volgorde er gehanteerd is en welke stap nog genomen moet worden. Dit versterkte bij mij in ieder geval de indruk dat het 5-staps leermodel prima bruikbaar is in de praktijk. Ik vond het verhelderend te lezen over de successen, maar ook over de soms wat stroever lopende praktijk.
Theoretische modellen
Er zijn ook theoretische beschouwingen meegenomen in het boek. Zo schrijft Begeer dat Henry Mintzberg sceptisch is over zelfsturing, iets wat Mintzberg zelf organisatiedemocratie noemt. De adhocratie is volgens Mintzberg de enige organisatievorm waar mensen meer democratie en minder bureaucratie vragen. Ik vind dat wat ver gezocht. Ja, dit werd inderdaad door Mintzberg in 1983 verkondigd, maar we zijn inmiddels 35 jaar verder in de tijd. Hierin is ook Mintzberg niet stil blijven staan. Inmiddels pleit Mintzberg ervoor bedrijven te herontwerpen naar community ’s waarin mensen meer betrokken en begaan met elkaar en hun onderneming zijn. Dat is nog steeds geen 100 procent pleidooi voor zelfsturing, maar toch al een heel andere benadering dan Mintzberg in de tachtiger jaren van de vorige eeuw zag.
Ook komt de zelfdeterminatietheorie van Deci en Ryan voorbij. Een theorie die bepaalt niet onomstreden is. Deci en Ryan geven zelf nota bene aan dat meer onderzoek nodig is naar de drie basisbehoeften, geïntegreerde identificatie en de invloed van emoties. In het algemeen kun je stellen dat er vanuit de psychologie kanttekeningen worden geplaatst bij de wel erg positieve insteek van de zelfdeterminatietheorie.
Bruikbaar stappenplan
Heb niet de illusie dat je met dit praktijkboek onder de arm een piramide organisatie even omturnt naar een zelfsturende organisatie. Je zal dan echt meer moeten lezen over verandermanagement, praktijkervaring moeten opdoen of een ervaren consultant inhuren. Het boek is echter prima bruikbaar als handige gids en het 5-staps leermodel voor zelforganisatie is een stappenplan dat goed bruikbaar is. De theoretische beschouwingen complementeren soms, maar een enkele keer roepen ze ook een vraagteken op. Hierdoor krijg je het gevoel dat de theoretische ondersteuning wat (te) haastig bij elkaar gezocht is.