Voeg daar de indrukwekkende staat van dienst van de auteur aan toe (informaticus en virtual reality-pionier, kenner van Silicon Valley van binnenuit) en je begrijpt dat dit niet zomaar het zoveelste boek over de negatieve kanten van sociale media is. Hier luidt iemand met kennis van zaken de noodklok.
Alle tien argumenten staan op de achterflap. Een spoiler van jewelste zou je kunnen denken. In dit geval wekt het de nieuwsgierigheid alleen maar verder op: want, hoezo word je asociaal van sociale media?
Lanier begint zijn boek met een constatering: we delen massaal kattenfilmpjes op internet. Katten zijn slim, onafhankelijk en eigenzinnig. Precies die eigenschappen die we onszelf ook graag wensen, betoogt Lanier. Door sociale media is de wereld echter ingrijpend veranderd. We worden voortdurend bespied en opgejaagd. Zie dan maar eens autonoom te blijven. We zijn meer en meer in gehoorzame, goed getrainde honden veranderd, aangestuurd door de algoritmen van bedrijven die uitsluitend geld kunnen verdienen door ons gedrag te manipuleren.
Zo, de toon is gezet.
Dit is geen boek voor wie de nuance zoekt. In de ogen van Lanier is het 5 voor 12. Met voorzichtig en subtiel formuleren schiet je je doel voorbij moet hij hebben gedacht, dan maar beter de beuk er in. En dat werkt. Want zijn stevige kritiek is bijzonder goed onderbouwd, zowel met onderzoek als eigen praktijkervaringen. Dat maakt de boodschap des te verontrustender.
Neem nu argument vier: sociale media ondermijnen de waarheid. Het vaccinatiedebat, ook in Nederland actueel, wordt meer en meer gevoed door angstverhalen (vaccineren veroorzaakt autisme) en complottheorieën. Steeds meer hoogopgeleide ouders peinzen er niet over hun kind te laten inenten. Lanier vertelt hoe hij met deze ouders in gesprek probeerde te gaan, ‘en dan lieten ze me hun sociale-media-feeds zien. Elke dag weer nemen ze memes tot zich, nep-griezelverhalen en clickbait’. Zo worden hun eigen opvattingen keer op keer bekrachtigd: tunnelvisie en filterbubbel in het kwadraat. Angst en paranoia blijken zeer effectief als het gaat om het genereren van aandacht, en dat is precies waar het bij sociale media om gaat.
Of wat te denken van argument zes: sociale media gaan ten koste van je empathisch vermogen. Algoritmen bepalen wat je te zien krijgt, en dat is voor iedereen anders. Gepersonaliseerd, zoals dat zo mooi heet in de wereld van sociale media. Maar omdat je elkaars sociale media-feed niet ziet, zit iedereen in zijn eigen privéwereld. Met als gevolg dat je minder in staat bent je te verplaatsen in wat de ander denkt of voelt. Volgens Lanier een zeer zorgelijke ontwikkeling. Empathie is namelijk de brandstof die een fatsoenlijke samenleving gaande houdt, stelt hij. En zo komen de zegeningen van een gepersonaliseerde nieuws-feed ineens in een heel ander daglicht te staan.
Ook al is zijn boodschap rigoureus (‘verwijder al je accounts’), er is toch wel enige nuance (‘ik heb niet gezegd voor de rest van je leven’). Illustratief is het verhaal over loodhoudende verf. Toen duidelijk werd dat lood schadelijk was, riep niemand dat huizen niet meer geschilderd mochten worden. In plaats daarvan werd na druk van buitenaf en nieuwe wetgeving loodvrije verf de norm. Lanier betoogt iets vergelijkbaars voor sociale media: gebruikers kunnen door hun accounts (tijdelijk) te verwijderen, een beter, socialer internet afdwingen.
Lanier tilt met zijn Tien argumenten om je sociale media-accounts nu meteen te verwijderen de discussie over sociale media naar een hoger plan. Hij roept op tot kritisch zelfonderzoek, blijven nadenken en het nemen van je eigen beslissingen. Kortom, we mogen wel weer wat meer kat worden.
Over Sylvie van der Haar
Sylvie van der Haar is trainer/coach en verzorgt workshops, met o.a. managementboeken als inspiratiebron. Ze is verbonden aan De tweede viool.
