In Grip op groepsdynamiek richt Jan de Vuijst zich primair op de professionele begeleider van groepen en teams, zoals hij er zelf een is. Dat kunnen leidinggevenden zijn, zoals hij zegt, maar ik denk dat het meer tot zijn recht komt in de handen van begeleiders zoals teamcoaches en procesbegeleiders.
Het boek biedt een overzicht van de belangrijkste principes en achterliggende theoretische concepten van groepsdynamica, met aandacht voor thema’s als leiderschap, macht en invloed, loyaliteit, subgroepen en rolverdeling.
De Vuijst legt helder uit hoe onderliggende processen (in de onderstroom) vaak belangrijker zijn dan expliciete afspraken of procedures (in de bovenstroom). Theorie uit de sociale psychologie en organisatiekunde wordt gecombineerd met herkenbare praktijkvoorbeelden. De insteek is nadrukkelijk praktisch: Grip op groepsdynamiek wil inzicht geven dat direct toepasbaar is in de dagelijkse praktijk van leiders en begeleiders van groepen en teams.
Vier delen
Grip op groepsdynamiek bestaat uit vier delen. In het eerste deel neemt hij ons mee in een vogelvlucht over het thema groepsdynamiek. Wat is het, waar komt het vandaan, hoe zit het in elkaar? Belangrijke practitioners en schrijvers als Bion (basic assumption groups), Reich (karakterstructuren), Hofstede (culturele verschillen), Graves (groepsculturen) en Rock (SCARF) komen voorbij.
De Vuijst slaagt erin om al die toch behoorlijk gecompliceerde concepten in iets meer dan vijftig pagina’s te behandelen. In grote lijnen natuurlijk, maar ik vind het een zeer geslaagde poging. Deel 1 is een vlot geschreven inleiding in de groepsdynamica en de belangrijkste daarin ontwikkelde concepten. De Vuijst geeft veel literatuurverwijzingen in voetnoten.
modellen en interventies
In deel 2 behandelt De Vuijst onder de titel ‘Groepsdynamiek. Aan de slag’ een aantal modellen en interventies die bij groeps- en teambegeleiding gebruikt kunnen worden. Hier behandelt hij het teamprestatiemodel van Katzenbach en Smith, geïllustreerd met interventies die in verschillende fasen ingezet kunnen worden. Verder komen in dit deel Tuckman (teamfasen) en Lencioni (de piramide) uitgebreid aan de orde, en hij sluit af met het Thomas- en Kilmann-conflictmodel. Allemaal voorzien van diverse interventies.
De delen 1 en 2 vind ik beide conceptueel van aard en zij omvatten driekwart van het boek. Het tweede deel bevat interventies bij de concepten. Dat had in het eerste deel net zo goed gekund. Nu is er een onderscheid tussen beide delen dat mij wat kunstmatig voorkomt.
Ik ben blij met de waarschuwing die De Vuijst geeft aan het eind van dit deel: de kaart is niet het landschap. Groepen houden zich niet aan de theorie; de beschreven modellen zijn niet ván, maar vóór de werkelijkheid.
begeleidingstraject
In deel 3 doorloopt De Vuijst in ruim twintig pagina’s het verloop van een begeleidingstraject van het eerste contact tot de afronding. In wezen is dit een professionele reflectie op zijn begeleidingswerk, die uitnodigt tot reflectie op de eigen begeleidingspraktijk. Zoals wel vaker in dit soort beschrijvingen wordt het een wat glimmend verhaal, dat mogelijk inspirerend kan zijn voor collega-begeleiders.
In het vierde deel behandelt hij een aantal casussen, die aansprekende werktitels meekrijgen, zoals: ‘een dodelijke omhelzing’, ‘liever lui dan moe’. De beschrijvingen zijn zeer toegankelijk geschreven, je ziet het als het ware gebeuren. Wat mij betreft vooral aardige illustraties van het voorafgaande.
De begeleider zelf
Het laatste stuk van het boek, ‘Tenslotte’, gaat over de begeleider zelf en is belangrijk om te lezen. De Vuijst geeft vanuit zijn jarenlange ervaring een aantal overwegingen mee die de begeleider goed kan gebruiken. Het gaat over voorbereiding, zelfreflectie, veiligheid en dergelijke. Zeer relevant om kennis van te nemen en ‘in de achterzak’ mee te nemen in het begeleidingswerk.
Grip op groepsdynamiek is wat speels vormgegeven. Elke bladzijde staat in een groen kader en er zitten veel stripfiguurachtige afbeeldingen in. Hoewel grafisch goed gedaan, vind ik het te speels voor de beschreven thematiek. Ik had bij de eerste aanblik eigenlijk geen zin om het te lezen, en nu achteraf ben ik blij dat ik het toch gedaan heb.
Over Charles Engelen
Drs. Charles Engelen CMC faciliteert veranderprocessen op individu-, team- en organisatieniveau rond vraagstukken op het gebied van structuur, besturing en cultuur van professioneel werk, samenwerking in (management-)teams, conflicten en vertrouwenscrises, leren en ontwikkelen, persoonlijke professionele groei.