Beter gezegd, 95 problemen. En wel in de vorm van 95 fabels over veiligheid, die in allerlei organisaties rondwaren en ten onrechte voor waar worden aangenomen. Opmerkelijk? Ja, en hoogste tijd om ze te onthullen. Voor onze eigen veiligheid.
Het doel van het boek Veiligheidsfabels 1-2-3 wordt met een stevige metafoor neergezet. Op 31 oktober 1517 spijkerde Maarten Luther zijn 95 stellingen op een kerkdeur in het Duitse Wittenberg. Dit wordt veelal gezien als start van de reformatie. Vijfhonderd jaar later presenteert veiligheidscriticus Carsten Busch zijn 95 veiligheidsfabels. Niet op een deur maar in een boek. Omdat ook veiligheid aan reformatie toe is, na decennia van dwalingen en misverstanden. Overdreven? Helemaal niet, zo blijkt.
Met de bekende hulpkreet uit de Apollo 13, Houston we have a problem, geeft Busch namelijk een aantal herkenbare redenen. Zo nemen veel veiligheidskundigen – en niet alleen deze beroepsgroep – teveel aan van horen zeggen, zonder zich echt in de materie te verdiepen. Met zo’n weinig kritische en reflectieve houding wordt veiligheid dogmatisch. Ook wordt zo een geheel eigen deskundigenwereldje gecreëerd. Zo’n wereld waarin fabels het goed doen. Daarbij worden – managers, let nu op – veiligheidsprofessionals lang niet altijd even effectief ingezet. De focus is te eenzijdig op voldoen aan wet- en regelgeving en het voorkomen van letselschade door verzuim. Effectief omgaan met veiligheid in organisaties is zoveel breder. Het gaat om het voorkomen en leren van ongewenste gebeurtenissen, ofwel het omgaan met risico’s. Now we are talking!
Na deze inleiding volgen zeven hoofdstukken, waarover de 95 veiligheidsfabels zijn verdeeld. Het begint met De Basis en eindigt met Risico en Risicobeoordeling. Daartussen zitten hoofdstukken als De Veiligheidsprofessional en Cultuur. Na elk hoofdstuk volgt een praktische lijst met aanbevolen leesvoer, letterlijk zo genoemd. Dit zijn korte samenvattingen van verdiepende literatuur. Wil je nog meer achtergrond? Voor de liefhebber zijn 357 voetnoten opgenomen. Busch geeft terloops aan dat zijn boek niet is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Gedegen onderbouwd is het zeker.
Tot zover de structuur. En dan nu naar de fabelachtige inhoud. Waar te beginnen? In het eerste hoofdstuk komt Fabel 1 gelijk al stevig binnen: Veiligheid is afwezigheid van ongevallen. Niet dus. Geen ongevallen kan immers best toeval zijn. Het betekent niet automatisch dat een werkomgeving veilig is. Later, bij Fabel 85 – Ons doel moet nul zijn! – wordt dit kristalhelder met een voorbeeld van het ontplofte boorplatform Deepwater Horizon. Die van de enorme milieuramp in de Golf van Mexico. Op de dag van de ramp werd op het platform gevierd dat er zeven jaar zonder verzuimongeval was gewerkt…
Ook de mythe dat veiligheid afwezigheid van risico is – Fabel 2 – wordt deskundig doorgeprikt. Dan zou maximale veiligheid dus nul risico betekenen. Onmogelijk, alles zou tot stilstand komen. Risico en veiligheid moeten daarom niet als tegenstellingen worden gezien, maar in samenhang. Met andere woorden, veiligheid is niets anders dan de staat van risico’s op een acceptabel niveau.
Van hieruit maak ik een reuzensprong naar Fabel 83: Risico bepaal je met objectieve factoren. Sommigen – ook buiten het veiligheidswereldje – denken nog steeds dat risico altijd kan worden berekend en zo leidt tot een objectief getal. Was de wereld maar zo eenvoudig. De realiteit is dat subjectiviteit, emoties en daarmee risicopercepties een grote rol spelen, ook in beoordelingen over wat al dan niet veilig is. Een veelgehoorde slogan als ‘We werken hier veilig of we werken hier niet’, wordt hiermee plotseling een stuk minder eenduidig.
Met Fabel 83 zit ik inmiddels midden in het laatste hoofdstuk over risico en risicobeoordeling. Nog steeds volop herkenbare fabels, ook bezien vanuit mijn eigen risicomanagement vakgebied. Wat voorbeelden: Risico moet worden geëlimineerd, Risico is alleen kans en gevolg, Kwantitatieve risicobeoordelingen zijn superieur en mijn favoriete Fabel 87: Risicobeoordeling leidt tot enorme rapporten. Dit laatste is een bruggetje naar één minpunt van dit verder geweldige Veiligheidsfabels 1-2-3: de auteur heeft nogal wat bladzijden nodig om zijn sterke punten te scoren. Terwijl hij zelf ergens met een voetnoot aangeeft: ‘Zoals iedereen uit ervaring zou moeten weten: het is veel moeilijker om dingen beknopt te beschrijven dan om lange teksten te schrijven.’ Hoe hier veilig mee om te gaan? Lees de komende 95 dagen elke dag vóór het slapen gaan één fabel. Voor het leren zien van de realiteit van je eigen veiligheid, en die van je collega’s.
Dr. Martin van Staveren adviseert organisaties over anders omgaan met risico’s. Zijn missie is om daarmee effectiviteit en welzijn te vergroten, binnen én buiten organisaties. Martin is ook kerndocent aan de executive masteropleidingen Risicomanagement en Public Management, Universiteit Twente. Begin 2015 verscheen zijn boek Risicogestuurd werken in de praktijk bij uitgever Vakmedianet.
Over Martin van Staveren
Martin van Staveren is adviseur, auteur, docent en spreker. Hij ontwikkelde het gedachtegoed voor risicoleiderschap. Met zijn bureau VSRM helpt hij organisaties doelgericht om te gaan met risico’s én kansen in complexe situaties. Eerder schreef hij onder andere Risicogestuurd werken (2015), Risicoleiderschap (2018) en Iedereen Risicoleider (2020).
