Voorwoord / 11
Afkortingen / 13
1 Computercriminaliteit in historisch perspectief / 15
Bert-Jaap Koops en Rik Kaspersen
1.1 Inleiding / 15
1.2 Definities en typen computercriminaliteit / 15
1.3 Strafbaarstelling van computercriminaliteit / 18
1.4 Statistieken / 20
1.5 Geschiedenis van de wetgeving in Nederland / 22
1.5.1 De Commissie computercriminaliteit / 22
1.5.2 Zijn gegevens ‘goederen’? / 23
1.5.3 De Wet computercriminaliteit (1993) / 24
1.5.4 De Wet computercriminaliteit II (2006) / 25
1.5.5 De Wet computercriminaliteit III (2019) / 26
1.5.6 Besluit / 27
2 Materieel strafrecht en ICT / 29
Bert-Jaap Koops en Jan-Jaap Oerlemans
2.1 Inleiding / 29
2.2 Definities / 31
2.3 Computervredebreuk en wederrechtelijk overnemen van gegevens / 34
2.3.1 Computervredebreuk algemeen (artikel 138ab Sr) / 34
2.3.2 Beveiligingseis / 36
2.3.3 Gekwalificeerde vormen / 37
2.3.4 ‘Ethisch hacken’ / 38
2.3.5 Wederrechtelijk overnemen van niet-openbare gegevens (artikel 138c Sr) / 40
2.4 Afluisteren, aftappen en opnemen van communicatie / 43
2.4.1 Direct afluisteren van gesprekken (artikel 139a-b Sr) / 43
2.4.2 Aftappen of opnemen van gegevens (artikel 139c Sr) / 44
2.4.3 Voor- en nabereidingshandelingen (artikel 139d, 139e, 441 en 441a Sr) / 46
2.4.4 Schending van geheimen door communicatieaanbieders (artikel 273d Sr) / 48
2.4.5 Heimelijk maken van beeldopnamen (artikel 139f en 441b Sr) / 49
2.5 Verstoring van computergegevens / 51
2.5.1 Gegevensmanipulatie (artikel 350a lid 1 en 2 Sr) / 51
2.5.2 Kwaadaardige software (artikel 350a lid 3 en 4 Sr) / 54
2.5.3 Culpose gegevensbeschadiging (artikel 350b Sr) / 55
2.6 Verstoring van computersystemen / 56
2.6.1 Computersabotage (artikel 161sexies en 351 Sr) / 56
2.6.2 Verstikkingsaanvallen (ddos-aanvallen, artikel 138b Sr) / 58
2.6.3 Computerverstoring (artikel 350c Sr) / 60
2.6.4 Culpose delicten (artikel 161septies en 351bis Sr) / 61
2.7 Misbruik van technische hulpmiddelen (artikel 139d leden 2 en 3 en artikel 350d Sr) / 62
2.8 Klassieke vermogensdelicten / 66
2.8.1 Diefstal en verduistering / 66
2.8.2 Heling van gegevens en bekendmaking van geheimen (artikel 139g, 273, 98 e.v. Sr) / 72
2.8.3 Ondergrondse marktplaatsen, cryptovaluta en witwassen (artikel 420bis e.v. Sr) / 74
2.9 Valsheid in geschrifte / 77
2.9.1 Valsheid in geschrifte met computers (artikel 225 e.v. Sr) / 77
2.9.2 Valsheid in geschrifte met (betaal)passen (artikel 232 en 234 Sr) / 79
2.9.3 Identiteitsfraude (artikel 231a en 231b Sr) / 81
2.10 Oplichting / 82
2.10.1 Oplichting, afpersing en afdreiging (artikel 326, 317 en 318 Sr) / 82
2.10.2 Oplichting met telecommunicatiediensten (artikel 326c Sr) / 85
2.10.3 Online handelsfraude (artikel 326d Sr) / 86
2.10.4 Koersmanipulatie (artikel 334 Sr) / 87
2.11 Computergerelateerde zedenmisdrijven / 88
2.11.1 Kinderpornografie (artikel 240b Sr) / 88
2.11.2 Grooming (artikel 248e Sr) / 95
2.11.3 Webcamseks met minderjarigen (onder andere artikel 239, 248a en 248d Sr) / 97
2.11.4 Sextortion / 101
2.11.5 Wraakporno / 101
2.12 Uitingsdelicten / 103
2.12.1 Smaad en laster (artikel 261, 262 Sr) / 103
2.12.2 Belediging, bedreiging en belaging (artikel 266 e.v., 284 e.v. Sr) / 105
2.12.3 Discriminatie (artikel 137 e.v. Sr) / 107
2.12.4 Opruiing (artikel 131-132 Sr) / 108
2.12.5 Strafrechtelijke aansprakelijkheid van internetaanbieders (artikel 54a Sr) / 109
2.13 Auteursrechtschendingen / 113
2.14 Blik op de toekomst / 114
3 Formeel strafrecht & ICT / 117
Bert-Jaap Koops & Jan-Jaap Oerlemans
3.1 Het opsporingsonderzoek / 118
3.1.1 Het strafvorderlijk legaliteitsbeginsel / 119
3.1.2 De IRT-affaire en de Wet bijzondere opsporingsbevoegdheden / 120
3.1.3 Relativering van vormverzuimen / 122
3.1.4 Verkennend onderzoek / 123
3.2 Doorzoeking, inbeslagname en onderzoek van gegevens in computers / 125
3.2.1 De doorzoeking en daaraan gerelateerde bevoegdheden / 126
3.2.2 Onderzoek aan inbeslaggenomen gegevensdragers; de ‘smartphoneproblematiek’ / 130
3.2.3 De netwerkzoeking / 134
3.2.4 Encryptie, toegangsbeveiliging en het bevel tot ongedaan maken van beveiliging / 135
3.2.5 Ontoegankelijkmaking / 139
3.2.6 Notice-and-takedown / 141
3.2.7 Overzicht / 144
3.3 Het vorderen van gegevens / 147
3.3.1 Het wettelijk stelsel voor het vorderen van gegevens / 148
3.3.2 Vorderen van identificerende en gebruikersgegevens / 150
3.3.3 Vorderen van verkeersgegevens / 152
3.3.4 Vorderen van ‘gewone’ en ‘gevoelige’ gegevens / 154
3.3.5 Vorderen van communicatie-inhoudelijke gegevens / 155
3.3.6 Bevriezing van gegevens / 156
3.3.7 Overzicht / 157
3.4 De telecommunicatietap / 159
3.4.1 Wetsgeschiedenis en definities / 159
3.4.2 Voorwaarden inzet tap / 160
3.4.3 Werking van de taplast / 161
3.4.4 Tappen van geheimhouders / 163
3.4.5 Grensoverschrijdend tappen / 164
3.4.6 Bewaren, vernietigen en notificatie / 165
3.4.7 Verplichte aftapbaarheid en verminderde waarde van de tap / 166
3.5 Direct afluisteren / 168
3.6 Stelselmatige observatie en locatiebepaling / 171
3.6.1 Stelselmatige observatie / 171
3.6.2 Locatiebepaling / 173
3.7 Hacken als opsporingsbevoegdheid / 174
3.7.1 Achtergrond: anonimiteit, versleuteling en deterritorialisering / 176
3.7.2 Algemene schets van de regeling en voorwaarden / 178
3.7.3 De verschillende functionaliteiten en toepassingen / 181
3.8 Vergaren van publiekelijk toegankelijke online gegevens / 187
3.8.1 Artikel 3 Politiewet 2012 / 188
3.8.2 Stelselmatige informatie-inwinning en stelselmatige observatie / 189
3.8.3 Stelselmatige vastlegging van gegevens uit open bronnen / 192
3.9 Online undercover opsporingsmethoden / 194
3.9.1 Pseudokoop en pseudodienstverlening / 195
3.9.2 Stelselmatige informatie-inwinning / 197
3.9.3 Infiltratie / 201
3.9.4 Overzicht / 202
3.10 Digitaal bewijs / 203
3.11 Blik op de toekomst / 205
3.11.1 Modernisering Wetboek van Strafvordering / 205
3.11.2 Voorzienbare ontwikkelingen / 207
4 Jurisdictie en grensoverschrijdende digitale opsporing / 209
Jan-Jaap Oerlemans
4.1 Inleiding / 209
4.2 Jurisdictie en rechtshulp / 210
4.2.1 Wetgevende jurisdictie / 210
4.2.2 Uitvoerende jurisdictie / 213
4.2.3 De kleine rechtshulp en rechtshulpverdragen / 214
4.3 Het Cybercrimeverdrag en internationale samenwerking in digitale opsporing / 215
4.3.1 Geschiedenis en internationale reikwijdte / 215
4.3.2 Belang van het verdrag voor internationale samenwerking / 216
4.4 Grensoverschrijdende digitale opsporing / 219
4.4.1 Grensoverschrijdend verzamelen van gegevens uit open bronnen / 220
4.4.2 Grensoverschrijdende online undercover operaties / 221
4.4.3 Grensoverschrijdende netwerkzoeking / 223
4.4.4 Grensoverschrijdend vorderen van gegevens / 225
4.4.5 Grensoverschrijdend hacken / 227
4.5 Naar een toekomstige regeling van grensoverschrijdende digitale opsporing / 229
4.5.1 U.S. Cloud Act / 229
4.5.2 Een Tweede Protocol bij het Cybercrimeverdrag / 230
4.5.3 EU-voorstellen / 231
4.5.4 Afsluiting / 232
Bibliografie / 233
Wetgevingsregister / 245
Trefwoordenregister / 249
