Handboek voor het Nederlands vermogensrecht bij scheiding - Algemeen deel A

Hoofdstuk 1 Inleiding; het huwelijk en de ontbinding daarvan 1
1. Het huwelijk 1
2. De informele relatie en het geregistreerd partnerschap 4
3. Leeswijzer 7

Hoofdstuk 2 Huwelijksvermogensrecht algemeen 9
1. Algemene inleiding 9
2. Wetsgeschiedenis twintigste eeuw 11
2.1. Wetshervormingen 11
2.1.1. 1957: de Lex Van Oven 11
2.1.2. 1970: De invoering van Boek 1 van ons huidig BW 12
2.1.3. 1992: Aanpassing Boeken 1 en 2 bij de invoering van het nieuw BW 14
2.1.4. 1998: Invoering geregistreerd partnerschap en de openstelling van het huwelijk 15
3. Wetsgeschiedenis 21e eeuw 17
3.1. Inleiding 17
3.2. 2001: Eerste tranche 19
3.3. 2002: Tweede tranche 21
3.4. 2012: Derde tranche 22
3.5. 2018: Vierde tranche 26
3.6. Vijfde tranche? 31
4. Wetgeving tegen onbillijkheden in het huwelijksvermogensrecht 32
5. Soorten gemeenschappen, verschil met verrekenbedingen 37
6. Aansprakelijkheid, verhaalbaarheid, draagplicht 38
7. Nominaliteitsbeginsel, beleggingsvisie en economische (deel-)gerechtigdheid 40
7.1. Inleiding 40
7.2. Het beginsel van nominalisme 40
7.3. De beleggingsvisie 42
7.4. Economische (deel)gerechtigdheid 42

Hoofdstuk 3 Rechten en plichten van echtgenoten (titel 6 Boek 1 BW) 45
1. Inleiding; de toepasselijkheid van titel 6 45
2. Het nodige verschaffen; art. 1:81 BW 46
3. Verzorging en opvoeding kinderen, art. 1:82 BW 49
4. Het recht op informatie; art. 1:83 BW 51
5. Kosten van de huishouding; art. 1:84 BW 53
6. Hoofdelijke aansprakelijkheid kosten gewone gang huishouding; art. 1:85 BW 61
7. De algemene regeling van economische deelgerechtigdheid tussen echtgenoten; art. 1:87 BW 64
8. Gezinsbeschermende bepalingen; art. 1:88 BW 64
8.1. Inleiding 64
8.2. Vormvereisten 67
8.3. Art. 1:88 lid 1 letter a BW: echtelijke woning en inboedel 69
8.4. Art. 1:88 lid 1 letter b BW: giften 72
8.4.1. Giften 72
8.4.2. Uitzonderingen 73
8.5. Art. 1:88 lid 1 letter c en lid 5 BW: zekerheidsverschaffing voor schulden van derden 76
8.5.1. Algemeen 76
8.5.2. Uitzonderingen 79
8.5.3. Art. 1:88 lid 1 letter c BW: ‘in de normale uitoefening van beroep of bedrijf’ 79
8.5.4. Art. 1:88 lid 5 BW: zekerheidsverschaffing voor schulden van vennootschappen 80
8.6. Art. 1:88 lid 1 letter d BW: koop op afbetaling 87
8.7. Vernietigbaarheid 89
8.7.1. Vernietigen 89
8.7.2. Bevestigen 94
8.7.3. Termijnstelling 95
9. Bestuur (art. 1:90-1:92 BW) 95
9.1. Inleiding 95
9.2. Wat is bestuur? 95
9.3. Overlaten bestuur 97
9.4. Bestuursaanmatiging 99
9.4.1. Algemeen 99
9.4.2. Verzet tegen stoornis; derdenbescherming 99
9.4.3. Toetredingsbevoegdheid 100
9.4.4. Rechtsverwerking; termijnstelling 101
9.5. Bestuursopdracht 102

Hoofdstuk 4 De (wettelijke) gemeenschap van goederen 103
1. Inleiding 103
1.1. Wettelijke gemeenschap van goederen 103
1.2. Beperkte gemeenschap van goederen 107
1.3. Algehele gemeenschap van goederen 112
1.4. Beperkte gemeenschap van vruchten en inkomsten 115
1.5. Beperkte gemeenschap van winst en verlies 119
1.6. Overgangsrecht beperkte gemeenschappen 120
1.6.1. Overgangsrecht na invoering Boek 1 BW op 1 januari 1970 120
1.6.2. Overgangsrecht vruchten en inkomsten na aanpassing Boek 1 BW op 1 januari 1992 122
1.6.3. Overgangsrecht na inwerkingtreding van de Wet aanpassing gemeenschap van goederen 122
1.6.4. Overgangsrecht na inwerkingtreding van de Wet beperking gemeenschap van goederen 122
1.7. Gemeenschap van bepaalde goederen (woning en inboedel) 123
2. Het bestuur 127
2.1. Wie is bestuursbevoegd? 127
2.2. Beroeps- en bedrijfsvermogen 130
2.3. Waarover bestuur? 130
3. De omvang van de wettelijke gemeenschap van goederen; de goederen 131
3.1. Inleiding 131
3.2. Voorhuwelijks vermogen 134
3.3. Erfrechtelijke verkrijgingen 136
3.4. Giften 138
3.4.1. Inleiding; de begrippen schenking en gift 138
3.4.2. Het ‘om niet’-vereiste 139
3.4.3. Verarming en verrijking 142
3.4.4. De vrijgevigheid/bevoordelingsbedoeling 143
3.4.5. Overeenkomst/elke handeling 144
3.5. Zaaksvervanging 145
3.5.1. Inleiding 145
3.5.2. Het goederenrechtelijke eenheidsbeginsel 145
3.5.3. Toepasselijke wettelijke regels 148
3.5.4. Jurisprudentie 149
3.5.5. Casuïstiek 150
3.5.6. Schuldvervanging 158
3.6. De redelijke vergoeding van art. 1:95a BW 159
4. Verknochtheid 161
4.1. Wet en toelichting 161
4.2. Literatuur 167
4.3. Verknochtheid na ontbinding; redelijkheid en billijkheid 169
4.4. Verknochte goederen 172
4.4.1. Wilsrechten, in het bijzonder in het erfrecht 172
4.4.2. Vruchtgebruik; lijfrente; de rechten van gebruik en bewoning 173
4.4.3. Tweetraps en andere voorwaardelijke makingen 175
4.4.4. Bewind 179
4.4.5. Aandelen in gemeenschappen 181
4.4.6. Eenvoudige gemeenschap 181
4.4.7. Bijzondere (ontbonden) gemeenschappen van afdeling 2 van titel 7 Boek 3 BW 182
4.4.8. Gebonden gemeenschappen 184
4.4.9. Aandeelhouderschap 185
4.4.10. Lidmaatschap 189
4.4.11. Beroeps- en bedrijfsvermogen; vergunningen 190
4.4.12. Goodwill 191
4.4.13. Pensioen 192
4.4.14. Levensverzekering 195
4.4.15. Schadevergoedingsvorderingen 200
4.5. Herbelegging van verknochte goederen 204
5. De omvang van de wettelijke gemeenschap van goederen; de schulden 207
5.1. Inleiding 207
5.2. Hoofdregel met uitzonderingen 207
5.3. Participatiewet 212
5.4. Alimentatieschulden 213
5.5. Schulden in verband met de afwikkeling van het huwelijk (proceskosten) 215
6. Obligatoire rechtsbetrekkingen en de huwelijksgemeenschap 216
6.1. Inleiding 216
6.2. Bestuur over obligatoire rechtsbetrekkingen? 217
6.3. Het beginsel van contractsvrijheid 218
6.4. Art. 6:249 BW 219
7. De in- en uitsluitingsclausule 223
7.1. De uitsluitingsclausule 223
7.2. De vorm van de uitsluitingsclausule 225
7.3. Aan welke goederen en schulden kleeft de uitsluitingsclausule? 225
7.4. Welke beperkingen brengt de clausule met zich? 228
7.5. Welke beperkingen kent de uitsluitingsclausule zelf? 231
7.6. Clausulering van vruchten van geclausuleerde goederen 235
7.7. Het ‘overtreden’ van de uitsluitingsclausule 236
7.8. Voorwaardelijke uitsluiting 237
7.9. Het alternatief: de voorwaardelijke verrekening van de waarde 241
7.10. Uitsluitingsclausule met delegatie 242
7.11. Bewijsregels 243
7.12. De insluitingsclausule 244
8. Positie schuldeisers 246
9. Vermenging en verrekening 252
10. Benadeling huwelijksgemeenschap en handhaving van rechten op goederen van de gemeenschap (beslag etc.) 254

Hoofdstuk 5 De ontbonden wettelijke gemeenschap van goederen 261
1. Beëindiging gemeenschap 261
1.1. Ontbinding, art. 1:99 BW 261
1.2. Einde huwelijk door overlijden en vermissing en een daarop gevolgd huwelijk (art. 1:99 lid 1 letter a en f BW) 264
1.3. Echtscheiding en scheiding van tafel en bed (art. 1:99 lid 1 letter b en c BW) 264
1.4. Opheffingsbeschikking rechter (art. 1:99 lid 1 letter d BW) 267
1.5. Beëindiging van het geregistreerd partnerschap met wederzijds goedvinden (art. 1:99 lid 1 letter e BW) 268
1.6. Invoering huwelijkse voorwaarden staande huwelijk (art. 1:99 lid 1 letter g BW) 268
2. Beheer en beschikkingsbevoegdheid 268
3. Inningsbevoegdheid 270
4. Beschikking 274
5. Genot en gebruik 277
6. Positie schuldeisers na ontbinding huwelijksgemeenschap; art. 1:102 BW 278
7. Afstand 284
8. Verdeling 287
8.1. De rechtssfeer 287
8.2. Soorten gemeenschappen; de ontbonden huwelijksgemeenschap als bijzondere gemeenschap 288
8.3. Toepasselijke wettelijke bepalingen 291
8.4. Informatieplicht, verzegeling en boedelbeschrijving 291
8.5. Het peilmoment of peiltijdstip der verdeling; waardering 298
8.6. De vordering tot verdeling 302
8.7. Verdeling 305
8.8. De wijze van verdeling 310
8.9. De vormvereisten voor verdeling 311
8.10. De uitvoering van de verdeling; de levering 312
8.11. De positie van schuldeisers bij verdeling 314
8.12. Onwillige echtgenoten 316
8.13. Afwezigheid van (gewezen) echtgenoten 319
8.14. Nietige en vernietigbare verdelingen 320

Hoofdstuk 6 Huwelijkse voorwaarden 325
1. Vermogensrechtelijke regelingen als huwelijkse voorwaarden 325
2. Bekendheid met inhoud van huwelijkse voorwaarden 332
3. Staat van aanbreng bij huwelijkse voorwaarden; bewijs- en vaststellingsovereenkomsten; kleren- en lijfsieradenbeding 332
4. De praktijk van het maken van huwelijkse voorwaarden 337
4.1. Huwelijks- en partnerschapsvoorwaarden in de praktijk 337
4.2. De inschrijving in het huwelijksgoederenregister 346
5. Contractuele giften, erfstellingen en legaten naar oud recht 348
6. Huwelijkse voorwaarden staande huwelijk 349
6.1. Inleiding 349
6.2. De procedure van wijziging huwelijkse voorwaarden staande huwelijk 352
6.3. Huwelijkse voorwaarden staande huwelijk in de praktijk 353
6.4. Positie schuldeisers; Dozy-clausule 355

Hoofdstuk 7 Verrekenbedingen (titel 8 Boek 1 BW) 359
1. Soorten verrekenbedingen; algemene beschouwingen over de ontwikkeling van verrekenbedingen 359
2. Verrekenstelsels 364
2.1. Periodieke verrekenbedingen van inkomsten 364
2.2. Finale verrekenbedingen 366
2.3. Combistelsels 368
2.4. Wettelijk deelgenootschap 371
3. Wettelijke en jurisprudentiële regels voor verrekenbedingen 378
3.1. Inleiding; historische ontwikkelingen 378
3.2. De aanloop tot de wettelijke regeling; niet uitgevoerde periodieke (Amsterdamse) verrekenbedingen 381
4. De wettelijke regeling nader belicht 387
4.1. De toepasselijkheid van de regeling, art. 1:132 BW 388
4.2. Wederkerigheid; begrippen inkomsten en vermogen, art. 1:133 BW 389
4.3. De uitsluitingsclausule, art. 1:134 BW 396
4.4. Verrekening bij helfte; regels gemeenschap deels van overeenkomstige toepassing, art. 1:135 BW 398
4.5. De evenredigheidsleer met betrekking tot (her)beleggingen, art. 1:136 BW 401
4.6. Levensverzekeringen 410
4.7. Verrekening in geld; inbetalinggeving, art. 1:137 BW 412
4.8. Benadelende rechtshandelingen, art. 1:138 BW 414
4.9. Opheffing verrekenplicht, art. 1:139 BW 414
4.10. Betaling van verrekenschulden; betalingsregeling, art. 1:140 BW 415
4.11. De beleggingsleer en bewijsregels, art. 1:141 lid 1-3 BW 416
4.12. De problematiek van de directeur-grootaandeelhouder, art. 1:141 lid 4 en 5 BW 419
4.13. Verjaring, art. 1:141 lid 6 BW 426
4.14. Vervaltermijnen 430
4.15. Verrekening tot/per? Het peilmoment of peiltijdstip, art. 1:142 BW 433
4.16. Wettelijke rente 435
4.17. Pensioen 436
4.18. Samenloop 437
5. Het alsnog uitvoeren van niet-uitgevoerde periodieke verrekenbedingen 438
5.1. Inleiding 438
5.2. Hoe niet-uitgevoerde periodieke verrekenbedingen en finale verrekenbedingen alsnog uitvoeren? 438
5.3. Voorbeeld 1 439
5.4. Voorbeeld 2 440
5.5. Voorbeeld 3 441
5.6. Voorbeeld 4 443
5.7. Verschil tussen het niet-uitgevoerd periodiek verrekenbeding en het alsof-beding 444
5.8. Stappenplan 445

Hoofdstuk 8 Koude uitsluiting 447
1. Inleiding 447
2. Art. 1:81 BW; getrouwheid, hulp en bijstand, elkaar het nodige verschaffen 450
3. Wilsgebreken bij totstandkoming van huwelijkse voorwaarden 451
4. Imprévision; wijzigingsbevoegdheid van de rechter 455
5. Beperkende en aanvullende werking van redelijkheid en billijkheid 458
6. Ongerechtvaardigde verrijking 461
7. Vermogensverschuiving tussen echtelieden; vorderingen uit hoofde van economische deelgerechtigdheid 463
8. Economische eigendom, maatschap of onbenoemde overeenkomst 463
9. Vermogensverschuiving tussen echtelieden; natuurlijke verbintenis 465
10. Omzetting natuurlijke verbintenis 466
11. Vergoeding van arbeid in huishouden of onderneming 467
12. Verrekening van te veel betaalde kosten van huishouding 468
13. Verrekening/verevening van opgebouwde pensioenrechten 470
14. Verrekenbedingen met vervaltermijn 470
15. Facultatieve verrekenbedingen 471

Hoofdstuk 9 Vergoedingsrechten en economische deelgerechtigdheid 473
1. Inleiding 473
2. Wettelijke vergoedingsrechten en -plichten 475
3. Art. 1:87 BW 478
3.1. Inleiding 478
3.2. Restitutievorderingen vóór 1 januari 2012 480
3.3. De economische deelgerechtigdheid van art. 1:87 BW 484
3.4. Waarop is art. 1:87 BW niet toepasselijk? 487
3.5. Voorbeelden 488
3.6. Overeenkomsten en verschillen met de beleggingsleer bij verrekenbedingen 491
3.7. Begunstiging bij een door zijn overlijden tot uitkering komende sommenverzekering, art. 1:96a BW 492
3.8. Overgangsrecht 493
4. Jurisprudentie over vergoedingsrechten 493
4.1. Inleiding 493
4.2. Het ter beschikking stellen van geld voor de koop van goederen door de andere echtgenoot 494
4.3. Het aflossen van een geldlening waarmee goederen werden verworven 494
4.4. Het niet in dezelfde verhouding als waarin men medegerechtigd is bijdragen aan de financiering van gemeenschappelijke goederen 494
4.5. Het ter beschikking stellen van geld voor de aankoop van goederen door de andere echtgenoot ter voldoening aan een natuurlijke verbintenis 500
4.6. Het voor gebruik ter beschikking stellen van goederen 502
4.7. Het verrichten van werkzaamheden ten behoeve van de onderneming of ten aanzien van goederen van de andere echtgenoot/waardering van huishoudelijke arbeid 503
5. Bestuur over vergoedingsvorderingen en vorderingen uit hoofde
van economische deelgerechtigdheid; betaling en opeisbaarheid 504
Hoofdstuk 10 Faillissement en schuldsanering 507
1. Inleiding 507
2. Faillissement en schuldsanering algemeen 507
3. Faillissement of schuldsanering na ontbinding 517
4. Ontbinding na faillissement of schuldsanering 518
5. Bewijsregels in faillissement 518
6. Surseance van betaling 521
7. Het akkoord 522

Hoofdstuk 11 Internationaal privaatrecht: toepasselijk recht op huwelijksbetrekkingen, huwelijksvermogensregime en pensioen 523
1. Inleiding 523
2. Huwelijksbetrekkingen 524
3. Conflictregelkalender huwelijksvermogensrecht 526
4. Huwelijksvermogensrechtverordening 528
4.1. Rechtskeuze: art. 22-24 HuwVermVo 530
4.2. Vorm huwelijkse voorwaarden: art. 25 HuwVermVo 532
4.3. Objectief toepasselijk recht: art. 26 HuwVermVo 533
4.4. Derden: art. 28 HuwVermVo 535
5. Haags Huwelijksvermogensverdrag 1978 536
5.1. Rechtskeuze: art. 3, 6 en 10-13 HHV 1978 537
5.2. Objectief toepasselijk recht: art. 4 en 5 HHV 1978 539
5.3. Automatische wijziging en wagonstelsel: art. 7 en 8 HHV 1978 542
5.4. Derden: art. 9 HHV 1978 544
6. Aanknopingsovermacht 546
7. Pensioenverevening 546

Hoofdstuk 12 Het geregistreerd partnerschap en informeel
samenleven 549
1. Inleiding 549
2. Geregistreerd partnerschap 550
2.1. Inleiding 550
2.2. Wettelijke regeling 551
2.3. Het aangaan en beëindigen van een geregistreerd partnerschap 554
2.3.1. Voorwaarden voor registratie 554
2.3.2. Wijze van registratie 554
2.3.3. Einde registratie 554
2.3.4. Reparatieregistratie/reparatiehuwelijk 556
2.3.5. Beëindigingsconvenant 556
2.4. Het geregistreerd partnerschap en kinderen 558
2.5. Omzetting geregistreerd partnerschap in huwelijk 559
2.6. Buitenlandse erkenning en internationaal privaatrecht 560
2.7. Overgangsrecht 562
3. Informeel samenwonen 564
3.1. Inleiding 564
3.2. Begrippen 565
3.3. Vermogensrechtelijke gevolgen; algemeen 566
3.4. Geen analoge toepassing van het huwelijksvermogensrecht 568
3.5. Algemeen vermogensrecht 572
3.5.1. Inleiding 572
3.5.2. Eigendom van goederen tussen informeel samenlevenden 572
3.5.3. Onderhoudsverplichtingen tussen informeel samenlevenden en natuurlijke verbintenis 576
3.5.4. Ongerechtvaardigde verrijking 577
3.5.5. Maatschap 578
3.5.6. Erfrecht 578
3.6. Samenlevingsovereenkomst 580
3.6.1. Algemeen 580
3.6.2. Vermogensrechtelijke en niet-vermogensrechtelijke elementen 581
3.6.3. Vorm van de samenlevingsovereenkomst 581
3.6.4. Inhoud samenlevingsovereenkomst 582
3.6.5. Rechtspraak 583
3.6.6. Dwaling 583
3.6.7. Verblijvensbedingen 585

Hoofdstuk 13 Beëindiging huwelijk 587
1. Het einde van het huwelijk 587
2. Vermissing 588
3. Ontbinding, na scheiding van tafel en bed 590
4. De vervallen regeling van de omzetting van een huwelijk in een geregistreerd partnerschap; geen flitsscheidingen meer 593
5. Feitelijke scheiding 594
6. Echtscheiding 595
6.1. Duurzame ontwrichting 596
6.2. Geestesstoornis 599
6.3. Pensioenverweer 600
6.4. Inschrijving van scheiding van tafel en bed en van echtscheiding 602
7. Rechtspleging 603
8. Voorlopige voorzieningen 607
9. Nevenvoorzieningen 608
10. Internationaal privaatrecht inzake huwelijksontbinding 609
11. Ouderlijk gezag 611
12. Omgang en informatie 612
13. Hertrouwen met elkaar 614

Hoofdstuk 14 Het echtscheidingsconvenant 615
1. Overeenkomsten tussen echtgenoten 615
1.1. De inhoud van het echtscheidingsconvenant 616
1.2. Vernietigbaarheid, nietigheid, ontbinding 618
2. De familierechtelijke overeenkomst 620
2.1. Algemeen; de geldigheid van de overeenkomst tot echtscheiding 620
2.2. Het huwelijk als overeenkomst 621
2.3. Huwelijkse voorwaarden 623
2.4. Echtscheiding 623
2.5. ‘Koop’ van echtscheiding 624
3. Gebreken in de totstandkoming van het echtscheidingsconvenant; uitleg 626
3.1. Wilsgebreken 626
3.2. Geestelijke stoornis 626
3.3. Bedreiging of bedrog; misbruik van omstandigheden 627
3.4. Dwaling 630
3.5. Redelijkheid en billijkheid; onvoorziene omstandigheden 631
3.6. Uitleg 632
4. Echtscheidingsconvenant en huwelijkse voorwaarden 633
4.1. Het begrip ‘huwelijkse voorwaarden’ 633
4.2. Het echtscheidingsconvenant als regeling van huwelijkse voorwaarden? 635
4.3. Echtscheidingsconvenant vóór het huwelijk? 637
4.4. De (vóórhuwelijkse) alimentatieovereenkomst 638

Registers
Wetsartikelenregister 643
Jurisprudentieregister 661
Trefwoordenregister 693