Vertrouwen voorop

Voorwoord V
Afkortingen en andere verkorte aanduidingen XIII

Hoofdstuk 1. Inleiding 1
1.1 Onderwerp, probleemstelling en onderzoeksvragen 1
1.2 Opbouw van het onderzoek 3
1.3 Slotopmerkingen 3

Hoofdstuk 2. Context van het onderzoek 5
2.1 Inleiding 5
2.2 Achtergrond 5
2.3 Relevantie van het onderzoek 14
2.4 Afbakening van het onderzoek 15

Hoofdstuk 3. Opzet van het onderzoek 19
3.1 Inleiding 19
3.2 Totstandkoming en ontwikkeling kwaliteitsbevorderende wet- en regelgeving voor Nederlandse accountantsorganisaties 19
3.3 Evaluatie van kwaliteitsbevorderende wetgeving voor Nederlandse accountantsorganisaties 24
3.4 Methodologische beperkingen 30

Hoofdstuk 4. De ontwikkeling van wetgeving voor accountantsorganisaties in Nederland 35
4.1 Inleiding 35
4.2 Totstandkoming wetgeving voor accountants 37
4.2.1 19e eeuw: Opkomst accountantsberoep in Nederland 37
4.2.2 20e eeuw: Staatscommissies, wetsontwerpen en de geboorte van de registeraccountant 41
4.3 Wetgeving voor accountantsorganisaties 57
4.4 Conclusie 70

Hoofdstuk 5. Enkele kwaliteitsbevorderende maatregelen vanuit juridisch perspectief 73
5.1 Inleiding 73
5.2 Extern onafhankelijk toezicht op accountantsorganisaties 74
5.3 Stelsel van onafhankelijk intern toezicht 82
5.3.1 Inrichting stelsel intern toezicht 84
5.3.2 Samenstelling orgaan van intern toezicht 88
5.4 De uitgebreide accountantsverklaring 98
5.4.1 Accountantsverklaring als belangrijk communicatiemiddel 98
5.4.2 Uitbreiding van de wettelijke vereisten aan de accountantsverklaring 99
5.4.3 Indirecte uitbreiding van de accountantsverklaring 103
5.4.4 Gevolgen van uitbreiding van de accountantsverklaring 106
5.5 Conclusie 109

Hoofdstuk 6. Onafhankelijk extern toezicht op accountantsorganisaties 113
6.1 Inleiding 113
6.2 Stap terug: waar schiet zelfregulering tekort en wordt onafhankelijk extern toezicht noodzakelijk? 114
6.3 De toezichtstrategie van de AFM 122
6.4 Gebruik van toezichts- en handhavingsbevoegdheden door de AFM 127
6.4.1 Publieke rapportages 127
6.4.2 Overzicht gebruik formele maatregelen door AFM 134
6.4.3 Bestuursrechtelijke toetsing boetebesluiten AFM 135
6.4.4 Samenloop AFM toezicht en tuchtrecht 140
6.4.5 Samenwerking in het AFM-toezicht 141
6.5 De kosten van extern onafhankelijk toezicht op accountantsorganisaties 144
6.6 Conclusie 147

Hoofdstuk 7. Stelsel van onafhankelijk intern toezicht bij accountantsorganisaties 149
7.1 Inleiding 149
7.2 Voor- en nadelen van de maatschapsstructuur 150
7.2.1 Maatschapsstructuur in wetenschappelijk perspectief 151
7.2.2 Maatsschapsstructuur in juridisch perspectief 154
7.3 Waarom een onafhankelijk orgaan van intern toezicht de problematiek rondom de maatschapsstructuur zou kunnen oplossen 160
7.3.1 Botsende belangen en trage besluitvorming 160
7.3.2 Het orgaan van onafhankelijk intern toezicht in de governance van de Nederlandse OOB-accountantsorganisatie 162
7.3.3 Onafhankelijk intern toezicht en hoe het problemen op kan lossen 184
7.4 Conclusie 189

Hoofdstuk 8. De uitgebreide accountantsverklaring 195
8.1 Inleiding 195
8.2 Materialiteit nader bezien 197
8.2.1 Materialiteit: definitie en totstandkoming 197
8.2.2 Wetenschappelijk onderzoek naar materialiteit 202
8.3 Waarom materialiteit informatie verschaft over kwaliteit 206
8.4 De controle van OOB’s in de periode 2014 t/m 2017 door Nederlandse accountantsorganisaties nader bezien 208
8.4.1 Inzicht in de verdeling van de controlemarkt van wettelijke controles van OOB’s over tijd 208
8.4.2 Inzicht in de door de Nederlandse accountantsorganisaties gehanteerde materialiteit bij OOB’s over tijd 211
8.5 Conclusie 219

Samenvatting 223
Summary 233
Geraadpleegde bronnen 241

Bijlagen:
A. Toelichting categorisering Tweede Kamerstukken 275
B. Lijst met in het onderzoek betrokken OOB’s 279
C. Wetsvoorstellen 282
D. Schematische weergave ontwikkeling accountantsverenigingen tot 1940 285
E. Wta vereisten, bevoegdheden en handhavingsinstrumenten AFM 287
F. Toelichting vergelijking materialiteitsgegevens over tijd 288
G. Verdeling van de accountantsorganisaties over de in het onderzoek betrokken OOB’s 289
H. Schematische weergave van de bij OOB’s gehanteerde gemiddelde materialiteit bij de meest voorkomende benchmarks 290

Curriculum Vitae 293
Portfolio 295
Woord van dank 299