Vijandbeelden

INLEIDING
De kast van Henk 9
De wereld van inlichtingen- en veiligheidsdiensten 10
De Nederlandse inlichtingen- en veiligheidsdiensten 14
Inlichtingenstudies: de ontwikkeling van een discipline 16
Onderzoek naar de Nederlandse inlichtingengeschiedenis 17
De buitenwereld in beeld 20
Benadering en afbakening van het onderzoek 24
Methode van dit onderzoek 28
Bronnenonderzoek 31
Vraagstelling en hoofdstukindeling 33

HOOFDSTUK 1
Klein, geheim en verweesd. De veiligheidsdienst in handen van de
ordebewaarders, 1912-1940 37
Militaire schreden op inlichtingenterrein 37
De eerste inlichtingendienst en het uitbreken van de Grote Oorlog, 1912-1914 40
Organisatie en werkwijze van de meest fatsoenlijke inlichtingendienst der wereld 43
Inbedding van de inlichtingendienst 48
Geen rust maar revolutie: de komst van een nieuwe dreiging, 1917-1918 50
Dreiging der revolutie, november 1918 52
Politieke inlichtingen en de revolutiebezwering 56
Fabius op glad terrein: plannen voor een veiligheidsdienst 58
Politieke weerstand tegen Fabius’ plannen 61
Oprichting van de Centrale Inlichtingendienst, 1919 64
De Centrale Inlichtingendienst, 1919-1940 67
Dreigingspercepties en werkwijze van de Centrale Inlichtingendienst 69
Een nieuwe dreiging in de jaren dertig: extreemrechts 73
Spionitis en de verwaarlozing van het contra-inlichtingenwerk 77
Conclusie 81

HOOFDSTUK 2
Voor democratie en vrijheid. Politici en ambtenaren op veiligheidsterrein, 1940-1952 85
Inleiding 85
De politiek komt in actie: Londense diensten, 1940-1945 87
Bureau Nationale Veiligheid en de herwonnen zelfstandigheid, 1945-1946 92
De Centrale Veiligheidsdienst, 1946-1949 97
Het ambtelijke steekspel 100
De Praagse coup: het communisme als manifeste dreiging, 1948-1949 104
Einthoven luidt de noodklok 107
Politici geven de veiligheidsdienst een zekere basis, 1949-1952 110
Einthoven vindt zijn weg in zijn ambtelijke omgeving 114
Een geheim Koninklijk Besluit 119
Een sfeer van hocus pocus, het parlementaire ongemak met de BVD, tussen 1949 en 1952 121
Een ‘slecht verteld Wild Westverhaaltje’ 124
Oprichting van de Vaste Kamercommissie voor de BVD, 1952 126
Conclusie 129

HOOFDSTUK 3
Offensief en autonoom. De veiligheidsdienst in handen van ambtenaren, 1952-1961 133
Inleiding 133
Einthovens dienst 136
Personeel en opleiding 141
Onder Amerikaanse vleugels 143
Bemoeienissen van buiten, 1952-1956 145
De Bijzondere Voorlichtingscommissie pikt een graantje mee, 1952-1953 147
De Kamercommissie wil meepraten, 1954-1955 150
De commissie-Beel wil de veiligheidsdienst inschakelen 154
Politici en ambtenaren zitten Einthoven dwars, 1956-1961 156
De Commissie Inwendige Veiligheid en een machtige coördinator, 1956-1957 158
Het primaat van de politiek: de begroting begrensd in 1957 164
Dreiging, organisatie en legitimiteit binnen de BVD ter discussie, 1958- 1959 165
Conclusie 169

HOOFDSTUK 4
Een anachronisme. De maatschappij krijgt de veiligheidsdienst in het vizier, 1961-1968 173
Inleiding 173
Exit Einthoven, enter Sinninghe Damsté, 1961 175
Sinninghe Damsté: nieuwe dreigingspercepties 179
De consolidator van de dienst 181
Sinninghe Damsté wil meer openbaarheid 184
Het gordijn moet nu weer neer: de maatschappij opent de aanval, 1962-1964 185
De BVD als onaanvaardbaar instituut: dominee Kater en de PSP 190
Het Verbond van Wetenschappelijk Onderzoekers, 1963-1964 193
De gevolgen van de maatschappelijke kritiek, 1964-1965 199
Een aanvaardende, maar mondige samenleving 200
De Vaste Kamercommissie kijkt nauwlettender mee 205
De legitimiteit betwijfeld, 1965-1968 209
‘Affaires’ rond de veiligheidsdienst, 1965-1966 210
Reputatieschade en de noodzaak van public relations, 1966-1968 213
BVD-kritiek in internationaal perspectief 219
Conclusie 221

HOOFDSTUK 5
Flexibel en bij de tijd. Politieke en maatschappelijke druk in een veranderend dreigingslandschap, 1968-1980 225
Inleiding 225
Politieke invloed, 1968-1970 228
De studentenbeweging 230
De BVD ziet de studenten als opgelegde, extra taak 234
Pers en parlement, 1970-1975 237
Een nieuwe voorzitter van de Kamercommissie, 1973 242
De BVD als journalistenjager en de politie als verlengstuk, 1974-1975 245
Wij mogen kiezen tussen dom en slecht: de BVD en de buitenwereld in 1975 251
Politiek geweld en terrorisme in de jaren zeventig 257
Dichter tegen politie en justitie aan 262
Terrorisme als BVD-taak 267
Modernisering onder een nieuw diensthoofd? De BVD tussen 1977 en 1980 272
Conclusie 276

HOOFDSTUK 6
Hoezo, BVD? Politici, ambtenaren en burgers op zoek naar een nieuwe veiligheidsdienst, 1980-1992 279
Inleiding 279
Verwatering van de dreigingspercepties, 1980-1984 280
In de clinch met de minister om de aandacht voor de CPN, 1981-1982 284
Tijd voor bezinning, 1984-1985 289
De blunderende BVD: de relatie met politiek en maatschappij, 1984-1986 291
De veiligheidsdienst en de buitenwereld, 1986-1987 297
De nieuwe BVD, 1987-1992 301
De observaties van Docters van Leeuwen 303
Het nieuwe verhaal van de dienst: november 1989-augustus 1990 307
De BVD-komt-naar-je-toe-show, augustus 1990-januari 1991 313
De nieuwe dienst staat op papier, 1991-1992 318

Conclusie 323
Slotconclusie 327
Noten 343
Bronnen en literatuur 453
Dankwoord 473
Personenregister 475
Over de auteur 483
English summary 485