DEEL I INLEIDING 9
1. Lokale democratie onder druk 11
Fascinerend bestuur 12
Ambitie van dit boek: benoemen, beoordelen en verbeteren 13
Leeswijzer 15
2. Democratie en goed bestuur op lokaal niveau 17
Democratie 17
Goed (lokaal) bestuur 21
Samenvatting 24
DEEL II HET LOKALE SPEELVELD 27
3. De lokale politiek als gesloten dorp 29
Het kleine dorp 30
Het beperkt aantrekkelijke dorp 31
Het homogene dorp 33
Het veeleisende dorp 34
Het selectieve dorp 36
Samenvatting 40
4. Hoe bijzonder zijn lokale partijen? Over feiten en fictie 43
Feit of fictie 1: in gemeenten zijn er twee soorten partijen: lokaal en landelijk 43
Feit of fictie 2: lokale partijen herken je aan hun naam 46
Feit of fictie 3: lokale partijen hebben geen geld 46
Feit of fictie 4: lokale partijen zijn steviger geworteld in de
lokale gemeenschap dan lokale afdelingen 47
Feit of fictie 5: lokale partijen zijn populair geworden in 2002 48
Feit of fictie 6: lokale partijen hebben geen duidelijk linksrechts profiel 49
Feit of fictie 7: lokale partijen trekken vooral proteststemmen 50
Feit of fictie 8: lokale partijen worden opgericht door politiek niet actieve inwoners 51
Feit of fictie 9: lokale partijen hebben geen contacten op provinciaal en nationaal niveau 52
Feit of fictie 10: lokale partijen zijn eendagsvliegen en kunnen niet besturen 52
Samenvatting 53
5. De lokale verkiezingen en coalitievorming 55
De verkiezingscampagne 56
De opkomst bij lokale verkiezingen 57
Uitslagen van de verkiezingen 62
De (in)formatie en een nieuwe coalitie 63
De rol van de landelijke politiek 66
Samenvatting 67
6. De relatie tussen de gemeenteraad, het college en de burgemeester 69
De gemeenteraad: continu op zoek naar zijn rol 70
Het college van burgemeester en wethouders 80
De burgemeester: een veelzijdige functie 84
Enkele aanbevelingen voor een nieuwe rolverdeling tussen raad en college 86
Samenvatting 90
DEEL III RESPONSIEF BESTUUR 91
7. De afhakers 93
Een tevreden samenleving 94
Een ongeïnteresseerde samenleving 95
Een kritische samenleving 98
Agressie en bedreiging 100
Een passieve samenleving 102
Samenvatting 103
8. De aanhakers 105
Een betrokken samenleving 105
Drie generaties burgerparticipatie 106
Het omvangrijk aanbod tweede generatie burgerparticipatie 108
Derde generatie burgerparticipatie 113
Goede bedoelingen met wisselend resultaat 114
Beperkt voortschrijdend inzicht 116
De gewenste rol van de overheid 118
Samenvatting 122
DEEL IV PRESTATIEGERICHT BESTUUR 125
9. De onduidelijke koers vanuit ‘Den Haag’ 127
(On)afhankelijk lokaal bestuur 127
Wat de landelijke politiek met het lokaal bestuur wil 132
Landelijke belangen bij lokaal ingrijpen 136
De terughoudende rol van gemeenten bij het maken van verschil 141
Samenvatting 143
10. Beleid, uitvoering en de ambtelijke organisatie 145
De gemeentelijke organisatie 146
Ontwikkelingen in de gemeentelijke organisatie door de tijd heen 148
Klimaat, corona en de Omgevingswet 152
Oordelen over de gemeentelijke prestaties 156
Schaalvergroting in het lokaal bestuur: regionale samenwerking en herindeling 158
Schaalverkleining in het lokaal bestuur: binnengemeentelijk bestuur 161
Samenvatting 164
DEEL V BEHOORLIJK BESTUUR 167
11. Het goede voorbeeld 169
De lokale rechtsstaat 169
Overtredende overheden 170
Rechtsbeginselen 172
Integriteit en het goede voorbeeld 173
Robin Hoods van de rechtsstaat: regels breken voor het nobele doel 176
Samenvatting 177
12. Tegenmacht 179
Het belang van gedeelde waarden 181
Leren van Omtzigtgate 191
Samenvatting 196
DEEL VI CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 197
13. Stand van zaken van de lokale democratie en het lokaal bestuur in Nederland 199
Responsief bestuur: gedeeld belang, maar wisselende uitvoering 199
Presterend bestuur: goede dienstverlening, maar moeite met grote opgaven 201
Behoorlijk bestuur: toenemende aandacht, maar (gedrags-) verbetering mogelijk 202
Onbegrepen bestuur 204
Samenvatting: geen crisis, wel problemen 207
14. Nadenken over verbetering 209
Een grotere betrokkenheid van de lokale samenleving 209
De landelijke overheid als ‘verre vriend’ 210
Meer bewonderde lokale bestuurders 212
Samenvatting 215
Literatuurlijst 217
Erkenning en verantwoording 237
