De ontnemingsmaatregel toegepast

Hoofdstuk 1
Introductie
1 De casus van Jitte Schuiten 1
2 Probleemstelling 3
3 Methodologie 5
4 Ontwikkelingen in het recht aangaande de ontnemingsmaatregel 6
4.1 Wetswijzigingen 6
4.2 Rechtspraak 10
4.3 Beleid 10
5 Maatschappelijke relevantie 13
6 Wetenschappelijke relevantie 14
7 Afbakening 20
8 Plan van behandeling 21

Hoofdstuk 2
Toetsingskader: de rechtspositie van de betrokkene
1 Inleiding 25
2 De ordenende kant van het toetsingskader: bewijsrisico, bewijslast en bewijsvoeringslast 26
3 Relevante belangen bij de voordeelsontneming 30
3.1 De normatieve kant van het toetsingskader 30
3.2 Rechtsherstel 31
3.3 Resocialisatie 32
3.4 Onschuldpresumptie 33
3.5 Belangen die geen onderdeel zijn van het toetsingskader 36
4 De ontnemingsprocedure en de beslissingen daarin 38
5 Verhouding tussen de belangen 42
6 Conclusie 43

Hoofdstuk 3
Het rechtsherstellende doel van de ontnemingsmaatregel
1 Inleiding 45
2 Het uitgangspunt van de wetgever 46
3 De uitwerking van het rechtsherstellende karakter in de wettelijke regeling 47
4 Het rechtsherstellende karakter in de literatuur 49
5 Het rechtsherstellende karakter in de rechtspraak 50
6 Het rechtsherstellende karakter onder druk? 52
7 Conclusie 55

Hoofdstuk 4
De strafbare feiten die tot voordeelsontneming kunnen leiden
1 Inleiding 57
2 Strafbare feiten 58
3 Feiten waarvoor de betrokkene is veroordeeld (variant 1) 62
4 Feiten waarvoor geen veroordeling is uitgesproken 62
4.1 Inleiding 62
4.2 Andere feiten die door de betrokkene zijn begaan (variant 2) 63
4.3 Andere feiten die op enigerlei wijze tot voordeel hebben geleid
(variant 3) 66
4.4 Het arrest Geerings tegen Nederland 71
4.5 De gevolgen van het arrest Geerings tegen Nederland 74
5 Conclusie 80

Hoofdstuk 5
Het wederrechtelijk verkregen voordeel
1 Inleiding 85
2 Het voordeelsbegrip 86
2.1 De visie van de wetgever 86
2.2 De Hoge Raad geeft enige richting 87
2.3 Besparing van kosten 89
2.4 Vervolgprofijt 93
2.5 Voorwerpen die voordeel belichamen 97
3 Kostenaftrek 100
3.1 Uitgangspunt 100
3.2 Omvang van de kostenaftrek in de rechtspraak 102
3.2.1 Directe relatie 102
3.2.2 Noodzakelijke of reële kosten? 104
3.2.3 Kosten voor zowel legale als illegale activiteiten 107
3.2.4 Alleen kosten ten behoeve van het winstgevende strafbare feit 108
3.2.5 Duurzame investeringen 110
3.2.6 Beoordeling en een alternatieve benadering 117
3.3 Beperking van de kostenaftrek 120
4 De verkrijging van het voordeel 126
4.1 Uitgangspunt 126
4.2 Geldvordering als wederrechtelijk verkregen voordeel 128
4.3 Daadwerkelijke verkrijging van vervolgprofijt 131
4.4 Verkrijging van voordeel door de bestuurder en aandeelhouder 131
4.5 Verkrijging van voordeel door witwassen 133
4.6 Voordeelsontneming bij meer dan één verkrijger 135
4.6.1 Inleiding 135
4.6.2 Aanvankelijke toepassing: toerekening, geen hoofdelijkheid 136
4.6.3 Wetswijziging: hoofdelijke oplegging toch mogelijk 139
4.6.4 De Hoge Raad beperkt de hoofdelijke oplegging 146
4.6.5 Huidige toepassing 150
4.7 Moment van voordeelsverkrijging en besteding van het voordeel 151
4.7.1 Inleiding 151
4.7.2 Rechtspraak van de Hoge Raad 152
4.7.3 Kritische benadering in de literatuur 155
4.7.4 Besteding als grond voor matiging? 158
4.7.5 Alternatieve benadering: een ruimere matiging 160
5 Conclusie 163

Hoofdstuk 6
De vaststelling van het voordeel
1 Inleiding 167
2 Wettelijke versoepeling van het bewijsrecht 169
3 Berekening per delict en abstracte voordeelsberekening 178
4 Het gebruik van ervaringsregels 181
4.1 Inleiding 181
4.2 Prijzen en winstmarges in het illegale circuit 182
4.3 Extrapolatie 188
4.4 Standaardwaarden aangaande de hennepteelt 194
4.5 Tussenconclusie 199
4.6 De abstracte voordeelsberekening 203
4.7 Rechtspositie van de betrokkene bij kostenaftrek 217
5 Verweermogelijkheden voor de betrokkene 222
5.1 Inleiding 222
5.2 Gebondenheid aan de oordelen in de strafzaak 224
5.3 Doen oproepen en horen van getuigen en deskundigen 227
5.4 Verplichte oproeping van getuigen en ondervragingsrecht 234
5.5 Anonieme getuigenverklaringen 236
6 Conclusie 238

Hoofdstuk 7
De bepaling van de hoogte van de betalingsverplichting
1 Inleiding 243
2 Gebrek aan financiële draagkracht 245
2.1 Inleiding 245
2.2 De opvatting van de minister 246
2.3 Aanvankelijke rechtspraak van de Hoge Raad 247
2.4 Wetswijziging van 2003 249
2.5 Gevolgen van de wetswijziging van 2003 251
2.6 Toekomstige draagkracht 254
3 De matiging van de betalingsverplichting als ‘veiligheidsventiel’ 254
4 Schadevergoedingsverplichtingen ten behoeve van benadeelde derden 257
4.1 Inleiding en ratio 257
4.2 Typen schadevergoedingsverplichtingen 261
4.2.1 Aan benadeelde derden in rechte toegekende vorderingen 261
4.2.2 Schadevergoedingsmaatregelen 262
4.2.3 Andere schadevergoedingsverplichtingen 262
4.3 Rechtstreeks benadeelde derden 264
4.4 Voor zover corresponderend met voordeel 265
4.5 Meer dan één benadeelde derde 266
4.6 Relatie tot de belangen van rechtsherstel en resocialisatie 267
4.6.1 Voorbeeldcasus 267
4.6.2 De eis van corresponderend nadeel en voordeel 268
4.6.3 De eis van een ‘rechtstreeks’ benadeelde 273
4.6.4 De enkelvoudige benadering bij meer dan één benadeelde derde 277
4.7 Voor zover voldaan 281
5 Eerdere voordeelsontneming 284
5.1 Inleiding, ratio en bereik 284
5.2 Andere ontnemingsmodaliteiten 286
6 Conclusie 291

Hoofdstuk 8
De tenuitvoerlegging van de ontnemingsmaatregel
1 Inleiding 297
2 Uitgangspunten bij de tenuitvoerlegging 300
2.1 Wetgevingstechniek 300
2.2 Openbaar Ministerie en CJIB 300
2.3 Voor tenuitvoerlegging vatbare ontnemingsuitspraken 302
2.4 Geen verhogingen 303
2.5 Betalingstermijn 304
3 Beslag en verhaal 307
3.1 Inleiding 307
3.2 Beslag 308
3.3 Verhaal 313
3.4 Beslagbeleid van het Openbaar Ministerie 316
3.5 De rechtspositie van de betrokkene bij beslag en verhaal 318
3.5.1 Inleiding 318
3.5.2 De kosten van beslag en verhaal 318
3.5.3 Waardevermindering in verband met beslag en verhaal 324
3.5.4 Verweermogelijkheden tegen beslag en verhaal 328
4 Vermindering en kwijtschelding van de betalingsverplichting 333
4.1 Inleiding 333
4.2 De procedure tot verminderings- en kwijtschelding 335
4.3 Verrekenen van voldane schulden ten behoeve van een benadeelde derde 339
4.4 Te hoog vastgesteld voordeel in de opleggingsfase 341
4.5 Kwijtschelding en vermindering als reactie op gebrek aan draagkracht 345
4.5.1 Inleiding 345
4.5.2 Huidige toepassing 347
4.5.3 Ratio van vermindering en kwijtschelding op grond van gebrekkige draagkracht 351
4.5.4 Ontwikkelingen die het belang van de draagkrachtproblematiek hebben versterkt 361
4.5.5 Een periodieke draagkrachttoets en voorwaardelijke kwijtschelding als alternatief 363
5 Lijfsdwang 373
5.1 Inleiding en historische ontwikkeling 373
5.2 De lijfsdwang en de financiële draagkracht 378
5.3 De lijfsdwang en het verhaal 382
5.4 De duur van de lijfsdwang 383
5.5 De beëindiging van de lijfsdwang 384
5.6 De lijfsdwangprocedure 385
5.7 De lijfsdwang en de rechtspositie van de betrokkene 386
5.8 De lijfsdwang naar toekomstig recht 387
6 Conclusie 388

Hoofdstuk 9
Conclusies
1 Onderzoeksvraag en toetsingskader 393

2 Ontwikkelingen in de ontnemingsprocedure 396
2.1 De vaststelling van de strafbare feiten 396
2.2 Het wederrechtelijk verkregen voordeel 398
2.3 De vaststelling van het voordeel 402
2.4 De op te leggen betalingsverplichting 408
2.5 De tenuitvoerleggingsfase 411
3 Beantwoording van de onderzoeksvraag 415
3.1 Inleiding 415
3.2 Procesrechtelijke afzwakking 415
3.3 De belangen van rechtsherstel en resocialisatie 417
4 Slotbeschouwing 420

Summary 421
Verkort aangehaalde literatuur 433
Jurisprudentieregister 447
Trefwoordenregister 465
Curriculum Vitae 469