Nadeelcompensatie en tegemoetkoming in planschade

Woord vooraf v
Lijst van afkortingen xvii

1. Inleiding
1.1 Aanleiding tot het onderzoek 1
1.2 Het doel van het onderzoek en de te beantwoorden onderzoeksvragen 5
1.3 De plaats van het égalitébeginsel binnen het onderzoek 8
1.4 Methode en verdere afbakening van het onderzoek 10
1.5 Opbouw van het onderzoek 14

2. Het huidige en toekomstige nadeelcompensatierecht invogelvlucht
2.1 Inleiding 17
2.2 Hoe de totstandkoming van een recht op nadeelcompensatie in de Nederlandse rechtsorde leidde tot een nadeelcompensatiedoolhof 19
2.3 Selectie van hedendaagse nadeelcompensatieregelingen 34
2.3.1 Afdeling 6.1 Wet ruimtelijke ordening 36
2.3.2 Beleidsregel nadeelcompensatie Infrastructuur & Waterstaat 2019 38
2.3.3 Twee Amsterdamse nadeelcompensatieregelingen 41
2.3.4 De Gemeenschappelijke regeling Schadeschap Luchthaven Schiphol 45
2.3.5 Conclusie 47
2.4 Het toekomstige nadeelcompensatierecht 48
2.4.1 Selectie van regelingen 48
2.4.2 Doelstellingen en uitgangspunten die aan de Wns ten grondslag liggen 49
2.4.2.1 De aan de Wns ten grondslag liggende doelstellingen 50
2.4.2.2 Uitganspunten van de Wns 53
2.4.2.3 Een eerste, algemene reflectie op de doelstellingen en uitgangspunten 55
2.4.2.4 Tussenconclusie: beantwoording van de eerste deelvraag 58
2.4.3 De Omgevingswet 58
2.5 Staatsrechtelijke grenzen aan (formeel)wettelijke nadeelcompensatieregelingen en nadeelcompensatiebeleidsregels 64
2.5.1 Verhouding van de formele wet tot art. 1 EP EVRM 64
2.5.2 Verhouding van de formele wet tot het ongeschreven égalitébeginsel 66
2.5.3 De algemene verhouding van titel 4.5 Awb tot overige regelgeving 67
2.5.4 De regelgevende bevoegdheid van de regering en ministers 68
2.5.5 De regelgevende bevoegdheid van gemeenten, provincies en waterschappen 71
2.5.6 Grenzen aan de opstelling van beleidsregels 74
2.6 Totstandkoming van zuiverere schadebesluiten en de toetsing daarvan door de bestuursrechter 75
2.7 Conclusie 81

3. De reikwijdte en exclusiviteit van nadeelcompensatieregelingen
3.1 Inleiding 85
3.2 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 86
3.2.1 Verschillende methoden om de reikwijdte af te bakenen 86
3.2.2 Het uitputtende karakter van de afbakeningen van reikwijdte 90
3.2.3 Schaduwschade en het exclusieve karakter van de opsommingen uit de WRO en Wro 92
3.2.4 Op het planschaderecht toegespitste verklaringen 97
3.3 Deelvraag 3: het toekomstige recht 101
3.3.1 De reikwijdte van titel 4.5 Awb 101
3.3.2 De reikwijdte van afd. 15.1 Ow 105
3.3.2.1 Behoud van een limitatieve, exclusieve opsomming 105
3.3.2.2 Argumenten van het kabinet voor behoud van een limitatieve, exclusieve opsomming 107
3.3.2.3 Vergroting van de schaduwschadeproblematiek 108
3.3.3 Schematisch overzicht 111
3.4 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 112
3.4.1 Titel 4.5 Awb 112
3.4.2 Afd. 15.1 Ow 114
3.4.2.1 Het exclusieve karakter van art. 15.1 lid 1 Ow 114
3.4.2.2 Argumenten van het kabinet om geen regeling voor de schaduwschadeproblematiek te treffen 116
3.4.2.3 Verschuiven van het schademoment 119
3.4.2.4 Een oplossing voor de schaduwschadeproblematiek 121
3.5 Conclusie 128

4. Causaal verband
4.1 Inleiding 131
4.2 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 131
4.2.1 De tekst van de regelingen en de daarbij behorende toelichtingen 131
4.2.2 De causaliteitsleer van art. 6:98 BW 134
4.2.3 Condicio sine qua non in het planschade- en nadeelcompensatierecht 135
4.2.3.1 De planvergelijking 135
4.2.3.2 Schade door wijziging van juridische regimes in het nadeelcompensatierecht 139
4.2.3.3 Schade door feitelijk overheidshandelen in het nadeelcompensatierecht 141
4.2.4 Toerekening naar redelijkheid in het planschade- en nadeelcompensatierecht 142
4.3 Deelvraag 3: het toekomstige recht 146
4.3.1 Titel 4.5 Awb 146
4.3.2 Afd. 15.1 Ow 147
4.4 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 153
4.4.1 De motivering van het rechterlijk causaliteitsoordeel 154
4.4.2 Meervoudige causaliteit 157
4.4.3 Enkele losse opmerkingen omtrent afd. 15.1 Ow 163
4.5 Conclusie en concrete voorstellen 165

5. Schade
5.1 Inleiding 169
5.2 Voor compensatie in aanmerking komende schadesoorten 170
5.2.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 170
5.2.2 Deelvraag 3: het toekomstige recht 173
5.2.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 174
5.3 De eis van een belangenafweging 176
5.3.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 176
5.3.2 Deelvraag 3: het toekomstige recht 179
5.3.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 184
5.4 Vergoeding van kosten van schadebeperkende maatregelen 190
5.4.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 190
5.4.1.1 Gaan de geselecteerde, thans geldende regelingen in op de mogelijkheid tot vergoeding? 190
5.4.1.2 Een dubbele redelijkheidstoets 192
5.4.1.3 Zijn de kosten van de schadebeperkende maatregel onderdeel van de schade? 194
5.4.1.4 Is voorafgaande goedkeuring vereist voor het treffen van de maatregel? 195
5.4.2 Deelvraag 3: het toekomstige recht 196
5.4.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 196
5.5 Vergoeding van kosten van deskundigenbijstand 201
5.5.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 201
5.5.1.1 Gaan de geselecteerde, thans geldende regelingen in op de mogelijkheid tot vergoeding? 201
5.5.1.2 Rechtsbijstand en andere deskundigenbijstand 203
5.5.1.3 De dubbele redelijkheidstoets 203
5.5.1.4 Zijn de kosten onderdeel van de schade? 205
5.5.1.5 Forfaitaire stelsels 206
5.5.1.6 De redelijkheid van deskundigenkosten die de aanvrager heeft gemaakt met betrekking tot de indiening van zijn aanvraag om nadeelcompensatie 207
5.5.2 Deelvraag 3: het toekomstige recht 209
5.5.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 211
5.6 Vergoeding van wettelijke rente 216
5.6.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 216
5.6.2 Deelvraag 3: het toekomstige recht 221
5.6.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 222
5.7 Schadebegroting 223
5.7.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 223
5.7.1.1 Permanente waardedaling van onroerende zaken 223
5.7.1.2 Inkomensderving 231
5.7.1.3 Tijdelijke derving van woongenot 236
5.7.1.4 Conclusie 238
5.7.2 Deelvraag 3: het toekomstige recht 239
5.7.2.1 Titel 4.5 Awb 239
5.7.2.2 Afd. 15.1 Ow 240
5.7.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 243
5.7.3.1 Titel 4.5 Awb 243
5.7.3.2 Afd. 15.1 Ow 245
5.7.3.3 Overige aanbevelingen 249
5.7.3.4 Conclusie 250
5.8 Conclusies en concrete voorstellen 251

6. Abnormale last
6.1 Inleiding 255
6.2 Permanente waardevermindering van onroerende zaken 260
6.2.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans
geldende regelingen en verklaringen daarvoor 260
6.2.1.1 Specifieke normering ten aanzien van permanente
waardevermindering van onroerende zaken 260
6.2.1.2 De minimumdrempel uit de Wro 261
6.2.1.3 Toepassing van de Heiloo-factoren op indirecte schade 264
6.2.1.4 Toepassing van de Heiloo-factoren op directe schade 269
6.2.1.5 De Heiloo-factoren zijn ook van toepassing buiten het planschaderecht 271
6.2.1.6 Conclusie 274
6.2.2 Deelvraag 3: het toekomstige recht 275
6.2.2.1 Titel 4.5 Awb 275
6.2.2.2 Afd. 15.1 Ow - de invoering van een gefixeerd forfait van 4% 276
6.2.2.3 Afd. 15.1 Ow - anticumulatiebepalingen 281
6.2.2.4 Afd. 15.1 Ow - algemene maatregelen van bestuur 282
6.2.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 282
6.2.3.1 Het gefixeerde forfait van art. 15.7 lid 1 Ow 283
6.2.3.2 Anticumulatiebepalingen 290
6.2.3.3 Art. 15.7 lid 4 Ow 292
6.2.3.4 Conclusie 292
6.3 Inkomensderving 293
6.3.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 293
6.3.2 Deelvraag 3: het toekomstige recht 306
6.3.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 306
6.4 Tijdelijke derving van woongenot 310
6.4.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 310
6.4.1.1 Geen inhoudelijke normering door de regelingen 310
6.4.1.2 De algemene jurisprudentielijnen 311
6.4.1.3 Derving van woongenot door uitvoeringswerkzaamheden 312
6.4.1.4 Geen evidente verschillen tussen de regelingen 316
6.4.2 Deelvraag 3: het toekomstige recht 316
6.4.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 316
6.5 Conclusies en concrete voorstellen 320

7. De speciale last
7.1 Inleiding 327
7.2 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 331
7.2.1 De rol en codificatie van het criterium van de speciale last 331
7.2.2 De afbakening van de referentiegroep 336
7.2.3 Conclusie 343
7.3 Deelvraag 3: het toekomstige recht 344
7.4 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 350
7.5 Conclusie en concrete voorstellen 356

8. Risicoaanvaarding, niet voldoen aan de schadebeperkingsplicht en resterende vormen van eigen schuld
8.1 Inleiding 359
8.2 Risicoaanvaarding 363
8.2.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 363
8.2.1.1 Algemene jurisprudentielijnen 363
8.2.1.2 Grondslag voor tegenwerping van risicoaanvaarding 371
8.2.1.3 Bronnen van voorzienbaarheid 376
8.2.1.4 De stappen van art. 6:101 BW 382
8.2.1.5 Conclusie 389
8.2.2 Deelvraag 3: het toekomstige recht 391
8.2.2.1 Een algemene bepaling in titel 4.5 Awb 391
8.2.2.2 Geen actieve risicoaanvaarding vanwege art. 15.5 Ow 392
8.2.2.3 Passieve risicoaanvaarding op grond van art. 15.6 Ow 395
8.2.2.4 Conclusie 400
8.2.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 401
8.2.3.1 Art. 4:126 lid 2, aanhef en onder a Awb 401
8.2.3.2 Art. 15.5 Ow 403
8.2.3.3 Art. 15.6 Ow 404
8.2.3.4 Conclusie 407
8.3 De schadebeperkingsplicht 407
8.3.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 407
8.3.2 Deelvraag 3: het toekomstige recht 411
8.3.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 412
8.3.3.1 De vier stappen van art. 6:101 BW 412
8.3.3.2 Een potentieel verwarrende overweging uit de jurisprudentie 414
8.3.3.3 Conclusie 415
8.4 Resterende vormen van eigen schuld 415
8.4.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 415
8.4.2 Deelvraag 3: het toekomstige recht 418
8.4.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 420
8.5 Conclusie en concrete voorstellen 423

9. Overige materiële criteria voor toekenning van nadeelcompensatie
9.1 Voordeelverrekening 429
9.1.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 429
9.1.2 Deelvraag 3: het toekomstige recht 435
9.1.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 435
9.2 Voldoende anderszins verzekerde schadevergoeding 439
9.2.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 439
9.2.2 Deelvraag 3: het toekomstige recht 444
9.2.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 445
9.3 Compensatie in natura 447
9.3.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 447
9.3.2 Deelvraag 3: het toekomstige recht 449
9.3.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 450
9.4 Conclusie 453

10. Procedurele voorschriften
10.1 Inleiding 457
10.2 Eisen die worden gesteld aan de aanvrager 460
10.2.1 Deelvraag 2: Huidig recht 460
10.2.2 Deelvraag 3: Toekomstig recht 461
10.2.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 461
10.3 Eisen die worden gesteld aan de aanvraag 462
10.3.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 462
10.3.2 Deelvraag 3: Toekomstig recht 465
10.3.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 466
10.4 Heffing van een recht 467
10.4.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 467
10.4.2 Deelvraag 3: Toekomstig recht 471
10.4.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 472
10.5 Verjaring 476
10.5.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 476
10.5.2 Deelvraag 3: Toekomstig recht 482
10.5.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 484
10.6 Raadpleging van een adviescommissie 486
10.6.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 486
10.6.2 Deelvraag 3: Toekomstig recht 490
10.6.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 491
10.7 Samenstelling van de adviescommissie 493
10.7.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 493
10.7.2 Deelvraag 3: Toekomstig recht 498
10.7.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 499
10.8 Inhoud van het advies 503
10.8.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 503
10.8.2 Deelvraag 3: Toekomstig recht 508
10.8.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 508
10.9 Inwinning van informatie door de adviescommissie 510
10.9.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 510
10.9.2 Deelvraag 3: Toekomstig recht 515
10.9.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 515
10.10 Mogelijkheden tot inspraak voor de aanvrager, het bestuur en/of derde-belanghebbenden 517
10.10.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 517
10.10.2 Deelvraag 3: Toekomstig recht 523
10.10.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 523
10.11 Termijnen 524
10.11.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 524
10.11.2 Deelvraag 3: Toekomstig recht 534
10.11.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 535
10.12 Rechtsmiddelen 542
10.12.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 542
10.12.2 Deelvraag 3: Toekomstig recht 542
10.12.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 544
10.13 Een voorschot op nadeelcompensatie of tegemoetkoming in planschade 548
10.13.1 Deelvraag 2: verschillen tussen de geselecteerde, thans geldende regelingen en verklaringen daarvoor 548
10.13.2 Deelvraag 3: Toekomstig recht 551
10.13.3 Hoofdvraag: spiegeling aan de doelstellingen en uitgangspunten die ten grondslag liggen aan de Wns 551
10.14 Conclusie en concrete voorstellen 555
10.14.1 Voorstellen tot (a) aanpassing van titel 4.5 Awb 555
10.14.2 Aanbevelingen om (c) anderszins te voorzien in een bijzondere invulling, aanvulling of afwijking van titel 4.5 Awb 560

11. Slotbeschouwing
11.1 Inleiding 563
11.2 Aanbevelingen tot (a) aanpassing van titel 4.5 Awb 566
11.2.1 De aanbevolen redactie van titel 4.5 Awb 567
11.2.2 Reflectie op de aanbevolen redactie 575
11.3 Aanbevelingen tot (b) aanpassing van afd. 15.1 Ow 579
11.3.1 De aanbevolen redactie van afd. 15.1 Ow 580
11.3.2 Reflectie op de aanbevolen redactie 584
11.4 Aanbevelingen om (c) anderszins te voorzien in bijzondere invullingen, aanvullingen, of afwijkingen van titel 4.5 Awb 587
11.4.1 Inleiding en aanbevelingen tot wijziging van andere formele wetgeving dan titel 4.5 Awb of afd. 15.1 Ow 587
11.4.2 Aanbevelingen aan het kabinet of de regering 588
11.4.3 Aanbevelingen aan de rechter 592
11.4.4 Aanbevelingen aan overige bestuursorganen 594
11.5 Slotopmerking 598

12. Valorisatie-addendum
12.1 Doelgroep van het proefschrift 599
12.2 De algemene maatschappelijke waarde van het proefschrift 599
12.3 Toegevoegde waarde van het proefschrift voor actoren in de nadeelcompensatiepraktijk 600
12.4 Verhouding tot andere wetenschappelijke publicaties 601

13. Summary
13.1 Reason for the study 605
13.2 Objective of the study and the research questions to be answered 608
13.3 Structure 609
13.4 Answering the research questions 610
13.5 The first sub-question 611
13.6 The second sub-question 611
13.7 The third sub-question 612
13.8 The main research question 613
13.9 Final remark 618

Lijst van aangehaalde literatuur 619
Jurisprudentieregister 641
Trefwoordenregister 659
Curriculum vitae 663