Krijgsmacht

Inleiding 17

Deel I Bestel krijgsmacht 25

1 Krijgsmacht in een democratische rechtstaat 27
E.R. Muller, W.F. van Eekelen en U. Rosenthal
1.1 Inleiding 27
1.2 Civiel-militaire relaties in zes modellen 28
1.2.1 Civiel-militaire relaties: vijf modellen 29
1.2.1.1 Militaire regiems 29
1.2.1.2 Interventieregiems 30
1.2.1.3 Totalitaire regiems 31
1.2.1.4 Democratische regiems 31
1.2.1.5 Politieregiems 33
1.3 Uitgangspunten krijgsmacht als zwaardmacht in democratische rechtstaat 34
1.3.1 Functie van de krijgsmacht voor de staat 34
1.3.2 Het primaat van de politiek over de krijgsmacht 36
1.3.3 De loyaliteit van de krijgsmacht aan de staat 38
1.3.4 Zorgplicht van de staat voor de krijgsmacht 39
1.3.5 Juridische verankering gebruik van geweld 40
1.3.6 Eigen beslisruimte voor operationele afwegingen 41
1.3.7 De controle op het functioneren van de krijgsmacht 42
1.3.8 Internationale sturing en controle van de krijgsmacht 43
1.4 Afsluiting 43
Literatuur 44

2 De Nederlandse krijgsmacht in historisch perspectief 47
J. Hoff enaar
2.1 Inleiding 47
2.2 Machtsinstrumenten van een grote mogendheid 48
2.3 Een neutraliteitskrijgsmacht van een kleine mogendheid 50
2.4 Een ‘complete’ krijgsmacht van een kleine mogendheid 56
2.5 Een ‘complete’ krijgsmacht met nucleaire taken 60
2.6 Een ‘complete’ krijgsmacht en nieuwe taken 65
2.6.1 Van ‘threat-driven’ naar ‘ambition-’ en ‘capability-driven’ 66
2.6.2 Van kader-militie- naar vrijwilligerskrijgsmacht 69
2.6.3 Van decentrale naar centrale aansturing 75
Literatuur 80

3 De grote boze wereld en de Nederlandse krijgsmacht 87
Th. Brinkel
3.1 Perspectief 87
3.2 Ontwikkelingen in internationale veiligheid 89
3.3 Verenigde Naties 94
3.4 NAVO 96
3.5 Europese Unie 99
3.6 Nederland 104
3.7 Conclusie 111
Literatuur 111

4 Defensiebeleid in relatie tot veiligheidsbeleid 113
R. de Wijk en M. Tossings
4.1 Inleiding 113
4.2 Het Nederlands veiligheidsbeleid 114
4.2.1 Kenmerken van het buitenlands en veiligheidsbeleid 114
4.2.2 Huidige veiligheidsbeleid 117
4.3 Defensienota’s 119
4.3.1 Defensienota 1991 119
4.3.2 Prioriteitennota 1993 122
4.3.3 Novemberbrief 1994 126
4.3.4 Defensienota 2000 130
4.3.5 Gevolgen aanslagen 2001 134
4.3.6 Prinsjesdagbrief 2003 135
4.3.7 Marinestudie 2005 138
4.3.8 Beleidsbrief 2007 ‘Wereldwijd dienstbaar’ 140
4.3.9 Verkenningen en Brede Heroverweging 2010 142
4.3.10 Beleidsbrief 2011 ‘Defensie na de kredietcrisis’ 145
4.3.11 Beleidsnota 2013 ‘In het belang van Nederland’ 149
4.3.12 Trendbreuk 2014 151

5 Juridische kader 153
P.A.L. Ducheine en G.F. Walgemoed
5.1 Legaliteit en legitimiteit 153
5.2 Statuut en Grondwet 154
5.3 Een adequaat volkenrechtelijk mandaat 156
5.4 Besluitvorming inzake internationale inzet 157
5.5 Besluitvorming inzake nationale inzet 160
5.6 Militair ambtenarenrecht 162
5.7 Militair straf- en tuchtrecht 165
Literatuur 170

6 Maatschappij en krijgsmacht: het versplinterde draagvlak 171
J. van der Meulen
6.1 Inleiding 171
6.2 Onze mannen en vrouwen 172
6.2.1 Civiel-militaire kloof? 174
6.3 Omstreden missies 176
6.3.1 Irak als boemerang? 179
6.4 Intermezzo: verklaringen en rechtvaardigingen 181
6.4.1 Legitimiteit als maatstaf? 183
6.5 Dictators en terroristen 185
6.5.1 Bommen op ISIS? 188
6.6 Onder bondgenoten 190
6.6.1 Een kwestie van geld? 193
6.7 Discussie 195
Literatuur 197

7 De politiefunctie van de krijgsmacht 201
P.C.J. Neuteboom
7.1 Inleiding 201
7.2 De politiefunctie 201
7.3 Juridisch en bestuurlijk kader politiefunctie krijgsmacht 204
7.4 De politiefunctie van de krijgsmacht in historisch perspectief 206
7.4.1 De politiefunctie van de Koninklijke Marechaussee 207
7.4.2 Bijstandverlening door de krijgsmacht 211
7.5 Conclusie 219
Literatuur 220

8 Krijgsmacht en de Algemene Rekenkamer 225
A.P. Visser, L.G. Krijnen en O.G.H.M. Klabbers
8.1 Inleiding 225
8.2 Perspectief van de Algemene Rekenkamer 225
8.3 De Algemene Rekenkamer en Defensie 229
8.3.1 Traditie van onderzoek naar materieelverwerving 231
8.3.2 Monitoring vervanging F-16 en verwerving F-35 232
8.3.3 Validering van de nota In het belang van Nederland 234
8.4 De balans tussen ambities en middelen – het is duur om arm te zijn 237
8.5 De gereedheid en inzetbaarheid van de krijgsmacht 241
8.5.1 Rekenkameronderzoek naar gereedheid en inzetbaarheid 241
8.5.2 Sturing op gereedheid en inzetbaarheid door Defensie 241
8.5.3 Informatie aan de Tweede Kamer over gereedheid en inzetbaarheid 243
8.5.4 De bedrijfsvoering als sleutel tot een evenwichtige krijgsmacht 245
8.5.5 Zicht op de gereedheid 247
8.6 Terug bij de Walrus 250
8.7 Tot slot 250
Literatuur 253

Deel II Organisatie krijgsmacht 255

9 Krijgsmachtdelen 257
J.M.J. Bosch en E.R. Muller (redactie)
9.1 Koninklijke Marine 257
9.1.1 Inleiding 257
9.1.2 Periode tot 1900 258
9.1.3 De twintigste eeuw 262
9.1.4 Het begin van de eenentwintigste eeuw 267
9.1.5 De Koninklijke Marine anno 2017 268
9.1.6 De Koninklijke Marine en haar omgeving 273
9.1.7 Tot slot 274
9.2 Koninklijke Landmacht 275
9.2.1 Inleiding 275
9.2.2 Historisch overzicht 275
9.2.3 Organisatiestructuur 284
9.2.4 De rol van landstrijdkrachten en de taken van de Koninklijke Landmacht 287
9.2.5 Toekomst 291
9.3 Koninklijke Luchtmacht 295
9.3.1 Korte geschiedenis 295
9.3.2 Plaats van het CLSK binnen het ministerie van Defensie, reorganisaties 303
9.3.3 De CLSK-onderdelen 306
9.3.4 Het product van de luchtmacht: Airpower 308
9.3.5 Nationaal en internationaal samenwerken 312
9.3.6 Toekomst 313
9.4 Koninklijke Marechaussee 315
9.4.1 Inleidend 315
9.4.2 Geschiedenis 316
9.4.3 De hedendaagse Marechaussee 321
9.4.4 Samenwerking 332
9.4.4.1 Nationaal 333
9.4.4.2 Internationaal 334
9.4.5 Organisatieontwikkeling 335
9.4.6 Ten slotte 336
Literatuur 337

10 Besturen bij Defensie 339
E.A. Venema
10.1 Inleiding 339
10.2 Uitgangspunten besturing Defensie 2003 339
10.3 Sturen op de operationele taakuitvoering 341
10.4 Ruimte voor de operationele taakuitvoering 342
10.5 Eenvoud in besturing 343
10.6 Eén bedrijfsvoering (kaderstelling) 345
10.7 Besturen bij Defensie 2017 en verder 347

11 Het communicatiebeleid van het ministerie van Defensie 349
C. Boot
11.1 Inleiding 349
11.2 Overheidscommunicatie en Defensie 350
11.3 De communicatieorganisatie Defensie 353
11.4 Externe voorlichting en communicatie sinds 1989 356
11.5 De Communicatiestrategie Defensie 360
11.6 Besluit 363
Literatuur 364

12 Planning binnen Defensie 365
R.P.J. Adang
12.1 Inleiding 365
12.2 Het Beleid-, Plan- en Begrotingsproces 366
12.2.1 Politiek-strategische oriëntatie 367
12.2.1.1 Beleidsvisie 369
12.2.1.2 Defensieplan 371
12.2.2 De jaarlijkse BPB-cyclus 371
12.2.2.1 Planfase 372
12.3 Defensieplanning binnen de NAVO 376
12.3.1 Inleiding 376
12.3.2 Het NAVO Defensie Planproces (NDPP) 377
Literatuur 378

13 Inlichtingen en veiligheid 379
O. Eichelsheim en M.V. Metselaar
13.1 Inleiding 379
13.2 (Contra-)inlichtingen: Begripsbepaling en theorievorming 381
13.2.1 Wat zijn (militaire) inlichtingen en contra inlichtingen? 381
13.2.2 Inlichtingenproductiecyclus 383
13.3 Inlichtingen en veiligheid bij Defensie: Taken, middelen en wettelijk kader 390
13.3.1 De Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst: Taken en wettelijk kader 390
13.3.2 Overige inlichtingenonderdelen binnen de krijgsmacht 397
13.3.3 Nationale en internationale samenwerkingsverbanden 400
13.4 Inlichtingen ter ondersteuning van Nederlandse militaire missies 402
13.4.1 Inlichtingen ten behoeve van politiek-militaire besluitvorming over deelname 403
13.4.2 Inlichtingenondersteuning van de missievoorbereiding 405
13.4.3 Inlichtingenondersteuning van de inzetfase 406
13.4.4 Inlichtingenactiviteiten tijdens de terugkeerfase 409
13.5 Toekomst 410
13.5.1 Veranderende omgeving 410
13.5.2 Veranderende inlichtingen- en veiligheidsbehoefte 411
13.5.3 Enkele implicaties 412
Literatuur 414

14 Personeelsbeleid binnen de krijgsmacht 417
J.G.A. Leijh
14.1 Inleiding 417
14.2 Achtergronden van het personeelsbeleid 419
14.3 Legervorming 424
14.4 Grondslagen van het personeelsbeleid 427
14.5 Hoofdlijnen van het personeelsbeleid 433
14.5.1 Personeelsformatie 433
14.5.2 Personeelsplanning en -voorziening 434
14.5.3 Loopbaanbeleid 435
14.5.4 Opleidingsbeleid 436
14.5.5 Functietoewijzingsbeleid 437
14.5.6 Personeelszorg 437
14.5.7 Veteranen 438
14.6 Overleg binnen Defensie 445
14.6.1 Ontwikkeling van het georganiseerde overleg 446
14.6.2 Defensie Arbeidsvoorwaarden Proces 447
14.6.3 Medezeggenschap 448
14.7 Een blik op de toekomst 449
14.8 Tot besluit 450
Literatuur 451

15 Opleiding en training 453
D. Bachrach
15.1 Inleiding 453
15.2 Commando Zeestrijdkrachten (CZSK) 456
15.3 Commando Landstrijdkrachten (CLAS) 462
15.4 Commando Luchtstrijdkrachten (CLSK) 468
15.5 Koninklijke Marechaussee (KMar) 474
15.6 Commando Diensten Centra (CDC) 477

16 Materieel en materieellogistiek 481
R.M.F. Nanhekhan
16.1 Inleiding 481
16.1.1 Context 481
16.1.2 Kernbegrippen 483
16.1.3 Uitdagingen op materieelgebied 485
16.2 Organisatie van Materieel en Materieellogistiek 487
16.2.1 Organisatorische (samen)werking 488
16.2.2 Politieke en ambtelijke verantwoordelijkheden 494
16.2.3 Project- en procesmatige werkwijzen 496
16.3 Materieel in de drie levensduurfasen 501
16.3.1 De voorzien-in-fase 502
16.3.2 De instandhoudingsfase 507
16.3.3 De afstotingsfase 509
16.3.4 Resumerend 511
16.4 Besluit 512
Literatuur 513

17 Het Commando DienstenCentra 515
D.G.W. Simons en P.G.J. Storm van Leeuwen
17.1 Inleiding 515
17.2 Missie, visie en kernwaarden van het CDC 515
17.3 Geschiedenis 517
17.4 De organisatie van het CDC 522
17.5 CDC, de toekomst 532
17.6 De conceptuele invulling van de ondersteuning 534
17.7 Mensondersteuning 535
17.8 Focus CDC 537
17.9 Literatuur 537

18 Militaire acute medische zorg 539
J. de Graaf en A.P.C.C. Hopperus Buma
18.1 Inleiding 539
18.2 Doctrine: Combat Casualty Care 540
18.3 Organisatie acute zorg onder operationele omstandigheden 542
18.3.1 Medical treatment facilities 542
18.3.2 Opzet afvoer en behandelketen 543
18.3.3 Tijdslimieten 544
18.4 BATLS (UK) 546
18.4.1 Care under fi re 547
18.4.2 Tactical fi eld care 547
18.4.3 Field resuscitation 547
18.4.4 Advanced resuscitation 548
18.5 Organisatie van de operationele zorg 548
18.5.1 Damage control resuscitation and surgery 549
18.5.2 Transfusiebeleid 551
18.5.3 Toekomstige ontwikkeling 551
18.6 Nationale samenwerking en ondersteuning 551
18.6.1 Calamiteitenhospitaal 553
18.6.2 Een noodhospitaal voor tweedelijnsverzorging 555
18.6.3 Ziekenauto peloton 555
18.6.4 Cbrn-expertise en -capaciteiten 556
18.6.5 Expertise 556
18.7 Afronding 557
Literatuur 557

19 Financiering van de krijgsmacht 559
R. Beeres en E.J. de Bakker
19.1 Inleiding 559
19.2 Financiering van Defensietaken 560
19.2.1 Financiering van collectieve goederen 560
19.2.2 Financiering met belastinggeld 563
19.2.3 Financiering in de praktijk 564
19.2.4 Verdieping van de fi nanciering van defensietaken 566
19.2.4.1 Internationale vergelijking 566
19.2.4.2 Burden sharing binnen de NAVO 568
19.3 Financiering van militaire middelen 570
19.3.1 De verdeling van het geld, in de tijd gezien 570
19.3.2 De allocatie van middelen in 2017 572
19.3.3 Verdieping fi nanciering van militaire middelen 574
19.3.3.1 Financiële fl exibiliteit van uitgaven 574
19.3.3.2 De afweging tussen kwaliteit en kwantiteit van wapensystemen 576
19.3.3.3 Private fi nanciering 578
19.4 Begroting en verantwoording 580
19.4.1 Algemeen: Inrichting van de rijksbegroting en -verantwoording 580
19.4.2 De inrichting van de begroting en verantwoording van het ministerie van Defensie 581
19.4.3 Verdieping Begroting en verantwoording 583
19.4.3.1 Investeringsafwegingen 583
19.4.3.2 Levensduurkosten in de Defensiebegroting 584
19.4.3.3 Stelsel van begroting en verantwoording 589
19.5 Conclusie 591
Literatuur 592

20 Technologische revoluties en Defensie: een verkenning van de gevolgen van nieuwe technologische ontwikkelingen voor de krijgsmacht 595
H.G. Geveke
20.1 Inleiding 595
20.2 Revoluties in militaire zaken 597
20.3 Een nieuwe technologische revolutie 601
20.4 Technologie als kans en bedreiging: Investeren in monitoring en benutting 606
20.5 Tot slot 610
Literatuur 611

21 Organisatiecultuur in de krijgsmacht 613
J. Soeters en J. Heeren-Bogers
21.1 Inleiding 613
21.2 Elementen van militaire organisatiecultuur 614
21.3 De invloed van nationale culturen op militaire organisatieculturen 618
21.4 Cultuurverschillen binnen de krijgsmacht 622
21.5 Cultuur en demografi e: Vrouwen, culturele minderheden en reservisten 625
21.6 Militairen en burgers 627
21.7 Organisatieculturele uitdagingen voor krijgsmachten 630
Literatuur 632

22 Traditie in de krijgsmacht 637
J.S. van Duurling
22.1 Inleiding 637
22.2 Aspecten van traditie 639
22.3 Historische collecties 644
22.4 Traditiecommissies 645
22.5 Slot 645
Literatuur 646

23 Militaire ethiek in een stroomversnelling 647
T. van Baarda en D. Verweij
23.1 Inleiding 647
23.2 De ‘Traditie van de rechtvaardige oorlog’ en de ‘juiste intentie’ 652
23.3 Vredesmachten in de traditie van de rechtvaardige oorlog 655
23.4 Technologie in de militaire praktijk en de inzet van drones 663
23.5 Conclusie 671
Literatuur 672

Deel III Inzet en optreden krijgsmacht 677

24 Krijgsmacht en strategie 679
J.M.J. Bosch
24.1 Inleiding 679
24.2 Macht en middelen 681
24.3 Veiligheidsstrategie 683
24.4 Militaire strategie 685
24.5 Afwegingen 687
24.6 Frictie 689
24.7 Een krijgsmacht inrichten; het zwaard smeden 691
24.8 Doctrine 693
24.9 Krijgsmacht en strategie na 1945 694
24.9.1 Korea 696
24.9.2 Nederlands nieuw-guinea 696
24.9.3 Strategie in de koude oorlog 697
24.9.4 Vredesmacht in libanon 701
24.9.5 Terug naar de koude oorlog 702
24.10 Na de Koude Oorlog 703
24.10.1 Unprofor, safe area srebrenica 703
24.10.2 Task force uruzgan 711
24.10.3 Unifi ed protector 714
24.11 Is de strategie teloorgegaan? 716
24.11.1 Het bredere perspectief 717
24.11.2 Het militaire perspectief 718
24.12 De Nederlandse krijgsmacht 720
24.12.1 Strategische zorgen 722
24.12.2 Strategische vragen 723
24.13 Tot slot 725
Literatuur 726

25 Juridisch kader inzet en optreden 731
P.A.L. Ducheine en G.F. Walgemoed
25.1 Inleiding 731
25.2 Militair straf- en tuchtrecht 733
25.3 Humanitair oorlogsrecht 736
25.4 Mensenrechten 740
25.5 Rules of Engagement (ROE) 743
25.6 SOFA’s en MOU’s 745
Literatuur 746

26 Internationale vredesoperaties 749
C.P.M. Klep
26.1 Inleiding 749
26.2 De smalle marges voor VN-operaties tijdens de Koude Oorlog 749
26.3 Nieuwe rondes, nieuwe kansen: vredesoperaties na de Koude Oorlog 751
26.4 Operaties in de marge: Nederland en vredesmissies tijdens de Koude Oorlog 753
26.5 De Nederlandse krijgsmacht als ‘expeditieleger’ (1989-heden) 759
26.6 Een balans 768
Literatuur 770

27 Militair vermogen 773
27.1 Inleiding 773
27.2 De componenten en hun samenhang 773
27.3 De mentale component 774
27.3.1 Motivatie 775
27.3.2 Eff ectief leiderschap 775
27.3.3 Verantwoord organiseren van de inzet 775
27.3.4 Militair werk is mensenwerk 776
27.4 De fysieke component 776
27.4.1 Personeel 776
27.4.2 Materieel 777
27.4.3 Standaardisatie 777
27.5 De conceptuele component 778
27.5.1 Conceptuele innovatie 779
27.6 Militair vermogen in de operationele omgeving 780
27.6.1 Joint optreden 781
27.6.2 Kenmerken van militair optreden in het maritieme, land- en luchtdomein 782
27.7 Optreden in het maritieme domein 783
27.7.1 Karakteristieken van zeestrijdkrachten 784
27.7.2 Beperkingen 785
27.7.3 De bijdrage van zeestrijdkrachten aan joint operaties 785
27.8 Optreden in het landdomein 786
27.8.1 Karakteristrieken 786
27.8.2 Beperkingen 787
27.8.3 Bijdrage van landstrijdkrachten aan joint operaties 787
27.9 Optreden in het luchtdomein (Airpower) 788
27.9.1 Karakteristieken 789
27.9.2 Beperkingen 789
27.9.3 Bijdrage van luchtstrijdkrachten aan joint operaties 789
27.10 Optreden in het ruimtedomein (Space) 791
27.10.1 Karakteristieken 792
27.11 Optreden in het informatiedomein 793
27.11.1 Karakteristieken 794
27.11.2 Soorten activiteiten 794

28 Defensie in het digitale domein 799
P.A.L. Ducheine
28.1 Inleiding 799
28.2 Parlementaire pressie 800
28.3 Krijgstaal en dreiging 800
28.4 Multidimensionale dreiging en een multidisciplinaire reactie 802
28.5 NCSS-1 804
28.6 Richting een Defensie Cyber Strategie 807
28.7 Defensie Cyber Strategie 810
28.8 De actualisering van de DCS 816
28.9 Cyber security: vitaal belang? 817
28.10 Tot slot 819
Literatuur 819

29 Gezondheid en inzetbaarheid in een complexe wereld 823
J. de Graaf en S.L. Maduro
29.1 Inleiding 823
29.2 Ontwikkelingen en eff ecten 823
29.3 Gezond en inzetbaar in dienst van de samenleving 825
29.4 Het veiligheidsecosysteem 827
29.5 Implicaties voor de werknemer 828
29.6 Implicaties voor de werkgever 829
29.7 Kanteling (gezondheidszorg)zorgsysteem 829
29.8 Duurzaam Gezond en Inzetbaar 831
29.9 Tot slot 831
Literatuur 832

30 Civiel-militaire samenwerking 835
E.R. Muller
30.1 Inleiding 835
30.2 Organisatie en inhoud civiel-militaire samenwerking 836
30.2.1 Capaciteiten en inzet 836
30.3 Organisatie en beleid civiel-militaire samenwerking 844
30.3.1 Organisatie 844
30.3.2 Beleid 846
30.4 Aandachtspunten civiel-militaire samenwerking 848
30.5 Afsluiting 852
Literatuur 852

31 De toekomst van de krijgsmacht 855
R. de Wijk
31.1 Evolutie, geen revolutie 855
31.2 Paradigma’s en de veiligheidssituatie 856
31.3 Naar een nieuw paradigma? 860
31.4 Politieke inschattingen en ambities 865
31.5 Eisen aan de toekomstige krijgsmacht 871
31.6 Technologische ontwikkelingen 876
31.7 Slot: Prioriteiten voor de nieuwe krijgsmacht 879
Literatuur 881

32 Krijgsmacht in perspectief 883
E.R. Muller, J.M.J. Bosch, I.M. de Jong en P.A.L. Ducheine
32.1 Inleiding 883
32.2 Krijgsmacht steeds belangrijker 883
32.3 Samenwerking krijgsmacht 886
32.4 Krijgsmacht onderdeel van breder veiligheidsbeleid 886
32.5 De krijgsmacht verandert constant 888
32.6 Sturing en controle krijgsmacht 890
32.7 Krijgsmacht en samenleving 891

Literatuur 892
Auteurslijst 893
Trefwoordenregister 897
Serie Handboeken Veiligheid 901