Baas over eigen data

1 Inleiding 11
1.1 Inleidende beschouwingen 11
1.1.1 Enge dromen 11
1.1.2 Achtergrond 12
1.1.3 Zelfbeschikking, privacy en data 15
1.2 Hypothese, vragen en methodologie 22
1.2.1 Hypothese en hoofdvraag 22
1.2.2 Subvragen, opbouw en methode 22
1.2.3 Begrippenkader 25

2 Zelfbeschikking en wetgeving 27
2.1 Ontstaan van Nederlandse privacywetgeving 27
2.1.1 Historisch overzicht privacy en Grondwet 27
2.1.2 Europese dimensie: van EVRM tot AVG en ePrivacy verordening 38
2.2 AVG en zelfbeschikking 44
2.2.1 Beginselen van de AVG 45
2.2.2 Grondslagen voor dataverwerking 47
2.2.3 Rechten van betrokkenen 52
2.3 Worstelen met de AVG en cookies 58
2.3.1 Cookiepraktijk vol problemen 59
2.3.2 Kritiek op ‘toestemming’ en pleidooi pdm 67
2.3.3 Cookiewalls, paywalls en afscheid derdencookies 72
2.3.4 Rechtszaken en klachten in Europa en de VS 79
2.3.5 Verdienmodel juridisering 82
2.4 Nieuwe wetgeving 84
2.4.1 Aanvullende wetgeving Nederland 84
2.4.2 Nieuwe Europese wetgeving 86
2.4.3 Amerikaanse wetgeving databescherming 95
2.5 Conclusie 99

3 Zelfbeschikking en vergeetrecht 103
3.1 Reputatiemanagement 103
3.1.1 Reputatie herstellen 104
3.1.2 Eisen voor verwijdering publicaties 105
3.2 Het Costeja-arrest en zelfbeschikking 106
3.2.1 Costeja-arrest 107
3.2.2 Journalistiek protest tegen zelfbeschikking 108
3.2.3 Google oordeelt intern 110
3.3 Nederlandse uitkomsten vergeetrecht 112
3.3.1 Onderzoek Nederlands vergeetrecht 112
3.3.2 Google verdedigt recht op informatie in AVG-zaken 115
3.4 Verwijderrecht in AVG en versoepeling Costeja-arrest 118
3.4.1 Eerste uitspraken met AVG 118
3.4.2 Verbijzondering Costeja-arrest in 2019 120
3.5 Internationale verschillen 121
3.6 Conclusie 124

4 Zelfbeschikking en eigendom 127
4.1 Zelfbeschikking versus privacy als waarde 127
4.1.1 Warren & Brandeis 128
4.1.2 Westins verwaterde zelfbeschikking 130
4.1.3 Schwartz over zelfbeschikking 135
4.2 Eigendomsrecht als privacybescherming 137
4.2.1 Lessig: eigendom over je data 137
4.2.2 Lessig en Schwartz 140
4.3 Eigendom volstaat niet voor Cohen, Samuelson en Litman 144
4.3.1 Europa voorbeeld voor VS 145
4.3.2 Vervreemding en auteursrecht 146
4.3.3 De oplossing? 149
4.4 Positieve noten over eigendomsrecht 151
4.4.1 Bergelson: persoonsgegevens als wilde dieren 151
4.4.2 Toch marktmodel Schwartz 154
4.4.3 Kang: strenge wet plus markt 155
4.5 Nederlands debat over eigendom 156
4.5.1 Prins wars van data-eigendom 157
4.5.2 Dommering: zelfbeschikking 159
4.5.3 Purtova’s datapacht, kritiek Dommering en privaatrecht 161
4.5.4 Twijfels over zelfbeschikking vs. privaatrecht 165
4.6 Psychische en sociale grenzen aan eigendom en zelfbeschikking 167
4.6.1 Sociale beperkingen voor privacy 167
4.6.2 Gevoel bij eigendom persoonsgegevens 169
4.7 Conclusie 171

5 Zelfbeschikking met aandacht en omgang 175
5.1 Richard Posner en Amitai Etzioni 175
5.1.1 Posner en persoonsgegevens als ruilmiddel 176
5.1.2 Epstein: kritiek op Posner 183
5.1.3 Etzioni: privacy wordt overschat 185
5.2 Voortdurende ruilhandel met onze persoonsgegevens 188
5.2.1 Zelfschending van privacy 188
5.2.2 Ruilhandel in dating, sport en medisch 193
5.2.3 Dubbele moraal in de media 198
5.3 Zelfbeschikking versus juridisering 201
5.3.1 Fricties met toepassing van de AVG 201
5.3.2 AVG en medische zelfbeschikking 203
5.3.3 Covid-19 en identificeerbaarheid 207
5.4 Onderlinge privacy in openbare ruimte 211
5.5 Conclusie 214

6 Zelfbeschikking in handel met persoonsgegevens 219
6.1 Politieke flirts met eigendom en betaling 219
6.1.1 Verenigde Staten 219
6.1.2 Eurocommissarissen Kroes en Vestager 222
6.1.3 Den Haag: eigendom anno 2021 224
6.2 Data als productiemiddel 226
6.2.1 Data als arbeid en Datavakbond 226
6.2.2 Betaling individuen 229
6.3 Afwijzing van betaling voor persoonsgegevens 231
6.3.1 Morozov in de tegenaanval 231
6.3.2 Afwijzing verhandelbaarheid 233
6.4 Doemscenario versus heilstaat 235
6.4.1 Principiële tegenstanders 235
6.4.2 Harari: data-eigendom urgent vraagstuk 236
6.5 Data als vervanger van geld 238
6.6 Geldbedragen voor persoonsgegevens 239
6.6.1 Google test non-reclame betalingsmodel 240
6.6.2 Overschatting van datawaarden? 241
6.6.3 Naar toegevoegde waarde persoonsgegevens 243
6.7 Geld verdienen met persoonsgegevens 246
6.7.1 Lagere verzekeringspremie 246
6.7.2 Lagere huursom in ruil voor data 249
6.8 Conclusie 252

7 Zelfbeschikking in gedragsonderzoek 255
7.1 Kritiek op indelingen en kosten 255
7.1.1 Westins index tegen het licht 255
7.1.2 Privacy: kosten en opbrengsten 258
7.2 Ruilhandel in gedragsonderzoek 259
7.2.1 Privacy ruilen tegen geringe voordelen 260
7.2.2 Illusoire controle 262
7.2.3 Ambigue houding in handel in surfdata 264
7.2.4 Endowment Effect: wta versus wtp 269
7.3 Oplossingen voor paradox 270
7.3.1 Cofone: privacyparadox en rationale keuzes 270
7.3.2 Solove: zeggenschap stuit op tijdgebrek 271
7.4 Naar een markt voor persoonsgegevens 272
7.4.1 Spiekermann: betalingsbereidheid voor profielen 273
7.4.2 Een maand zonder Facebook voor $ 38 275
7.4.3 Een markt voor persoonsgegevens bouwen 277
7.5 Conclusie 281

8 Zelfbeschikking vanuit technologie 285
8.1 Opkomst van pdm vanuit publiek domein 286
8.1.1 Kwart eeuw pogingen 286
8.1.2 The New Deal datastelsel en revolutie 287
8.1.3 Stelsels voor eigen regie 289
8.1.4 Pdm voor life management 294
8.1.5 Publieke initiatieven individueel databeheer 296
8.2 Zelfbeschikking vanuit digitale identiteit 298
8.2.1 Centrale versus decentrale eID 299
8.2.2 Technologie voor decentrale identiteit 300
8.2.3 Met ABC richting eID-praktijk 306
8.2.4 Self-Sovereign Identity en de haalbaarheid 310
8.2.5 Twijfels aan praktisch gebruik SSI 312
8.3 Zelfbeschikking met marktaanbod 314
8.3.1 Doel/idealen 315
8.3.2 Operationalisering 317
8.3.3 Juridisch 322
8.3.4 Markt/resultaten 325
8.4 Stimulering van pdm-gebruik 327
8.4.1 Animo, gebruik en gemak 327
8.4.2 MyData Global krachtenbundeling en standaardisatie 331
8.4.3 Nieuw Europees onderzoek 333
8.4.4 Oplossing aanbodzijde: Data Transfer Project (DTP) 335
8.5 Conclusie 336

9 Zelfbeschikking met financiële-, medische en overheidsdata 341
9.1 Individuele zeggenschap in de financiële markt 341
9.1.1 PSD2: privacy in het nauw 341
9.1.2 PSD2-praktijk: schuldhulpverlening en apps 349
9.1.3 Conclusie PSD2 355
9.2 Zelfbeschikking over gezondheidsgegevens 355
9.2.1 Pleidooien voor zelfbeschikking 356
9.2.2 MedMij en patiëntgeheim 360
9.2.3 Privacyzorgen, patiëntrecht en beroepsgeheim 362
9.2.4 Gespecificeerde toestemming moeilijk 368
9.2.5 Conclusie 371
9.3 Overheidssector: Regie op Gegevens 373
9.3.1 Vele pogingen 374
9.3.2 Brede toepassing 376
9.3.3 Ook juridische onzekerheid 381
9.3.4 Overheid versus pdm-markt 383
9.4 Conclusie 384

10 Conclusie 387
10.1 Dubbele zelfbeschikking 387
10.2 Beantwoording subvragen 389
10.3 Ontluikende nieuwe zelfbeschikking 399
10.4 Discussie 402

Samenvatting 407
Summary 409
Bibliografie 411
Stellingen 465