Waarom heeft u het eigenlijk over spoken?
De term in dit verband is niet van mij, hij wordt en is wel vaker gebruikt. Het is een heel goede omschrijving om het probleem mee aan te duiden omdat het mensen over het algemeen bang maakt, net als spoken dat doen, en het is ongrijpbaar, je kunt het niet zien, het is meer een onderbuikgevoel. Spoken doen altijd erg hun best om niet gezien te worden. Het heeft ook te maken met het gevoel dat je eigenlijk wel weet dat het onzin is, maar het toch niet kunt negeren. Dat lijkt ook erg op de angst voor spoken. De gedachte erachter is dat er iets ongrijpbaars bestaat dat ontwikkeling tegenhoudt. Bij mensen leidt dat tot een negatief zelfbeeld, een stemmetje in je hoofd dat je weerhoudt om te bereiken wat je wilt. Maar Spoken bestaan ook binnen organisaties: vaak is er door de jaren heen een collectief gedachtegoed ontstaan, dat in stand gehouden wordt.
Hoe bedoelt u dat?
Iedereen die aan een nieuwe baan begint zal het herkennen: de eerste paar weken valt je een aantal dingen op die je vreemd of onlogisch vindt, of die naar jouw idee beter kunnen. Als je het al ter sprake durft te brengen, krijg je vaak te horen: zo gaat dat nu eenmaal hier. Met als gevolg dat je na een aantal weken waarschijnlijk die dingen die je eerst opvielen, doet zoals iedereen ze doet. Je neemt het bestaande gedrag dus heel makkelijk over. Dat werkt remmend als je als organisatie succesvol wilt zijn. Het houdt professionalisering en groei tegen. Als twee bedrijven gaan fuseren, komt die ingeslepen cultuur ook altijd pijnlijk zichtbaar naar boven. Het botst bijna altijd. Dan pas zie je hoeveel onderhuidse processen er gaande zijn, en hoe sterk die zijn.
Maar voor individuen kan het ook een probleem zijn...
Zeker. Veel mensen worden geremd door een stemmetje in hun hoofd dat voortdurend zegt: dit kan ik niet, hier ben ik niet goed genoeg voor.
Heeft u daar een verklaring voor?
Spoken zijn gericht op het vermijden van risico’s, om ervoor te zorgen dat je niet faalt. Vrouwen hebben de neiging om één negatieve ervaring te koppelen aan alle toekomstige situaties waardoor ze aan die ervaring moeten terugdenken. Als iets een keer niet gelukt is, werkt dat vaak veel langer door. Mannen denken meer: niet gelukt, volgende keer beter. De oorzaak is ingewikkeld, jeugdervaringen en opvoeding spelen (ook) een grote rol. Als de ouders niet goed met gevoelens konden omgaan, is de kans klein dat het kind dat wel beheerst. Dag weegt allemaal door. Per individu kan de oorzaak erg verschillen.
Hebben vrouwen meer last van dit probleem dan mannen?
Dat kun je niet helemaal zo stellen. Het is zo dat vrouwen meer neurologische verbindingen hebben in de hersenen waardoor ze meer herinneringen en ervaringen met elkaar verbinden. Mannen hebben ook last van spoken, maar vaak wel andere. Mannen zijn gevoelig voor spoken die te maken hebben met macht, status en hiërarchie. Bij vrouwen draait het vaker om zaken als overdreven verantwoordelijkheidsgevoel en perfectionisme.
Hoe wordt je je spoken de baas?
Alles draait om focus op eigen kracht. Voor het individu is het allereerst belangrijk om je spoken te zien, ze te herkennen, en te weten wat ze bij je oproepen. Daarna moet je ze juist loslaten: hoe meer je eraan denkt, dus hoe meer aandacht je ze geeft, hoe groter ze worden. Je moet jezelf juist groter maken, de regie in eigen hand nemen, en je eigen doelen voorop stellen. Het is ook erg belangrijk om niet te blijven piekeren, je moet anders met jezelf durven omgaan. Luisteren naar je lichaam, naar je intuïtie, niet alleen je hoofd is belangrijk.
En hoe vertaalt dit zich naar een organisatie?
Daar geldt min of meer hetzelfde voor: de spoken, de onzichtbare processen, moeten eerst ontdekt en zichtbaar gemaakt worden. Dat kan bijvoorbeeld door een organisatiescan te laten doen, of zelf interviews met medewerkers af te nemen. Hoe zien zij de organisatie? Delen ze de waarden die de organisatie wil uitdragen? Zo kun je erachter komen wat er werkelijk speelt, en een structurele oplossing bedenken in plaats van weer een nieuwe directeur of managementlaag aan te stellen.
Over Erik de Vries
Erik de Vries is freelance journalist.