‘Ook als kenniswerker moet je aan natuurwetten gehoorzamen’

Waar hebben kenniswerkers een werkboek voor nodig?

Om de wijze waarop we werken en de manier waarop ons brein functioneert beter op elkaar af te stemmen. Als kenniswerkers zijn we namelijk behept met een zekere biologie die helemaal niet past bij de omgeving die we voor onszelf hebben gecreëerd. Mensen zijn nu eenmaal niet gemaakt om uren aaneen achter een scherm door te brengen, en die onbalans kan allerlei klachten opleveren, van stress en vermoeidheid tot zelfs een burn-out. Gelukkig zijn er tal van mogelijkheden om ons langs die evolutionaire mismatch heen te wurmen. Het punt dat ik wil maken is dat we allemaal managers zijn. De vraag is vervolgens, hoe manage je jezelf?

Waar wordt die mismatch door veroorzaakt?

Metaforisch zou je kunnen zeggen dat onze hersenpan twee verschillende breinen huisvest: het emotionele brein en het denkbrein. Het probleem is dat die niet gelijktijdig zijn geëvolueerd, maar zich na elkaar hebben ontwikkeld, en daarmee soms op gespannen voet met elkaar staan. Zo wordt het hersennetwerk dat zich bezighoudt met overleven ook in een kantooromgeving nog steeds continu getriggerd. Alleen slaat het hier niet zozeer aan op fysiek gevaar, maar op sociaal of emotioneel bedreigende situaties. Denk aan een mailtje van de baas of een collega die een wenkbrauw optrekt. En ook het denkbrein vervult verschillende functies die je als kenniswerker niet zomaar even uit kunt zetten. Het salience network, dat gespitst is op alles wat saillant is, werkt bijvoorbeeld als een filter voor sensorische input vanuit de buitenwereld. Dat is iets waar veel apps vaak misbruik van maken: we worden door onze communicatietechnologie bestookt met urgente zintuiglijke prikkels, zoals notificaties op onze telefoons of het geluid van een zojuist binnengekomen e-mail. Het is dus helemaal niet vreemd dat veel kenniswerkers lijden aan een onbestendig gevoel van stress en nervositeit. We lopen in dat opzicht evolutionair gezien gewoon achter, en dat schuurt.

Wat valt daaraan te doen? Wachten op een nieuw brein is geen optie.

Om gezond te blijven is het belangrijk om gedurende de dag op geregelde tijden een moment van ontspanning in te lassen. In de natuur zie je dat dieren voortdurend alterneren tussen inspanning en herstel, bijvoorbeeld door na het jagen even te gaan slapen. Wij moderne mensen hebben daarentegen de neiging om aan één stuk door te jakkeren, met als gevolg dat we ‘s avonds in bed vaak ook niet tot rust komen. Vaak zien we die onbalans in ons leven als een vorm van falen. Maar het is niet zo dat we gefixt moeten worden, we hebben gewoon nog niet ontdekt onder welke omstandigheden we het best uit de verf komen. Omdat veel van ons gedrag via automatische scripts verloopt, is het is belangrijk om jezelf te observeren. We beseffen vaak niet goed wat we doen en hebben daarmee ook de consequenties van ons gedrag niet altijd in de gaten, met name als het gaat om aandachtsregulatie en emoties. Soms helpt het al dat je je realiseert dat je gespannenheid puur een gevolg kan zijn van je fysieke omgeving, bijvoorbeeld omdat je in een betonnen gebouw zit zonder daglicht. Met wat kleine ingrepen is het vaak mogelijk om ons snel beter te laten voelen, maar de precieze invulling daarvan is voor iedereen weer anders. Het werkboek is bedoeld om in dit opzicht je eigen, individuele gebruiksaanwijzing te leren kennen, want mensen verschillen hierin echt van elkaar en je zult met jezelf je leven lang een relatie hebben.

Wat heeft die speurtocht voor u persoonlijk opgeleverd?

Ik heb best veel moeite om lang stil te blijven zitten. Als ik overdag te weinig wandel, dan weet ik dat ik me ontzettend gespannen ga voelen en dat ik eigenlijk wat stress moet ontladen. Maar ik ken mezelf inmiddels goed genoeg om het niet op spontaniteit te laten aankomen, dus ik probeer die momenten in mijn agenda in te plannen. Ik ben bijvoorbeeld lid geworden van de Buitenpsychologen, een organisatie van psychologen die cliënten meeneemt op wandeltherapie, zodat ik niet de hele tijd aan mijn spreekkamer gekluisterd ben. Gezond voor mijzelf, maar ook voor mijn cliënten.

Tegelijkertijd ben ik, net als veel mensen, geneigd om de hele dag en ‘s avonds door te blijven gaan. Daarom heb ik in mijn werkkamer prominent een hangmat in het zicht gehangen, zodat ik visueel steeds herinnerd wordt aan het belang van de kleine momenten van herstel. Even je ogen van het scherm af en naar de vogeltjes buiten kijken heeft al een enorm effect op mijn welbevinden.

Iedereen heeft een eigen gebruiksaanwijzing, maar bedrijfsprocessen zijn vaak gestandaardiseerd. Zit daar geen spanningsveld tussen?

Het risico bestaat inderdaad dat organisaties het zorgen voor zichzelf en hun gezondheid als een individuele verantwoordelijkheid zien. Maar managers zijn wettelijk verplicht om een veilige werkomgeving te creëren, en dat betekent ook dat ze de voorwaarden moeten scheppen waaronder hun mensen gezond en vitaal kunnen blijven. Dat kan zoiets simpels zijn als het inrichten van een stilteruimte, het blokkeren van e-mail na vijf uur ’s middags en in het weekend, of de aanmoediging tot een wandelingetje. Maar het is nog beter als managers hier een voorbeeldfunctie in vervullen. We kunnen allemaal net doen alsof we machines zijn, maar aan het eind van de dag zijn we biologische wezens die aan de wetten van de natuur moeten gehoorzamen. Ik merk dat veel mensen het lastig vinden om een pauze te nemen, omdat ze het gevoel hebben dat ze de enige zijn die het even niet meer aankunnen. Het is aan de manager om hier een open gesprek over te voeren en die behoefte te normaliseren. Dat is goed voor medewerkers, maar ook echt winst voor de organisatie.