In het voorjaar van 2019, mijn boek De Organisatiefilosoof was net uit, begon ik aan een promotieonderzoek bij Mathieu Weggeman en René ten Bos naar sensemaking. Dit is een begrip uit de organisatiekunde: volgens de Amerikaanse sociaal-psycholoog Karl Weick is organiseren het reduceren van meervoudigheid. Simpel uitgelegd: de wereld is op verschillende manieren te begrijpen, maar om samen te kunnen werken is het handig om die meervoudigheid te reduceren en te zeggen: het zit zus en zo. Dan kunnen we namelijk verder.
Betekenisgeving
Wat ik ontdekte tijdens mijn onderzoek is dat we in dit proces van betekenisgeving altijd worden gestuurd door bepaalde waarden. Het is dus niet waardenvrij. Die waarde noemt de Franse filosoof Gilles Deleuze de zin (sense) of het perspectief van de betekenisgeving. Je kunt bijvoorbeeld economische waarden als uitgangspunt nemen, maar ook doelmatigheid, of medemenselijkheid. Deze waarden hebben niet alleen invloed op het proces van betekenisgeving zelf, maar ook op wat we zien (en niet zien). Je kunt bijvoorbeeld een fout op een aanvraagformulier voor kinderopvangtoeslag zien als een foutje dat iedereen kan maken, maar ook als een bewuste poging om te frauderen. Het is maar net hoe je ernaar kijkt, dat wil zeggen: vanuit welke waarden of zin.
De zin van de markt
Dit perspectief van de zin als waarde biedt een interessante lens om anders naar de wereld te kijken. Wat dan opvalt is dat die waarden of zin steeds vaker worden bepaald door wat ik wat ik de zin van de markt noem. Het gaat steeds vaker alleen nog maar over geld verdienen, winst maken, economische groei, efficiëntie, controle en nuttigheid. Alles wat je doet moet dan nuttig zijn, ergens toe bijdragen, en het moet bovendien allemaal steeds sneller, steeds goedkoper, en steeds beter worden uitgevoerd.
Dat is natuurlijk een prima streven, want het heeft ons veel gebracht. Zonder dat continue streven om onze levensomstandigheden te verbeteren zouden we nog steeds in berenvellen rondlopen op de steppe. Maar elk voordeel heb z’n nadeel, zoals een groot filosoof ooit zei. En de keerzijde van dat streven naar continu verbeteren is dat het mensen en de natuur letterlijk uitput. Dat zie je nu gebeuren: mensen raken er gestrest van, komen in een burn-out terecht, verliezen de zin in hun werk... En ook de aarde en andere diersoorten krijgen steeds meer last van onze onstilbare consumptiedrang en het verlangen naar continue groei.
De zin terugveroveren
Daarom moeten we de zin terugveroveren op de markt, en ons afvragen wat nu eigenlijk echt belangrijk is in het leven. Wat is zinnig? Is dat die drukke baan waarmee je weliswaar veel geld verdient, maar nauwelijks tijd hebt voor je gezin en vrienden? Is dat drie keer per jaar op vakantie om even bij te komen van alle stress in die baan? Of gaat het veel meer de verbinding met anderen, met je gezin en vrienden, met de natuur en met al wat leeft?
Daar zou je in elk geval een keer over na kunnen denken en met elkaar het gesprek over kunnen voeren. Het Zinnigste boek dat je ooit zult lezen is bedoeld als aanzet tot dat gesprek.
Over Ben Kuiken
Ben Kuiken is filosoof, schrijver en ontregelaar. Als organisatiefilosoof helpt hij mensen om anders te denken, te kijken en te praten over organisaties en de problemen die daar ontstaan. Ben is auteur van een groot aantal boeken over organiseren, spelen, en filosofie, waaronder De laatste manager, De Organisatiefilosoof, en Het Zinnigste boek dat je ooit zult lezen.
