Butter up the boss

Vorm je even een indruk van Paul, middenmanager, op basis van de volgende beschrijvingen:

- Paul ging op bezoek bij één van zijn superieuren die ziek was.

- Paul maakte de voorzitter een compliment.

- Paul gaf zijn chef een lift toen deze autopech had.

- Paul ging koffie halen voor de bestuursleden.

- Paul hielp de directeur met zoeken naar een contactlens.

Zo te zien is Paul een reuze aardige en collegiale medewerker! Of twijfel je? Uit onderzoek dat ik zelf heb gedaan, blijkt dat de meeste mensen Paul nogal neutraal beoordelen: ze weten niet zeker of hij wel aardig is. Aangezien alle gedragingen gericht zijn op personen die boven hem staan in de pikorde, is het denkbaar dat hij alleen maar aardig doet om bij zijn superieuren in een goed blaadje te komen.

Naar boven likken, naar beneden schoppen

Sommige deelnemers in het onderzoek kregen na deze vijf beschrijvingen nog een zesde beschrijving. Die was of

(a) Paul bood de portier aan om hem thuis te helpen met behangen.

Of

(b) Paul verontschuldigde zich niet toen hij de portier omver liep.

Bij versie (a), waar Paul aardig doet tegen een ondergeschikte, werd Paul zeer positief beoordeeld: de deelnemers kregen meer vertrouwen dat hij echt aardig is. Bij de andere versie (b) daarentegen kelderden de oordelen naar beneden tot ‘zeer negatief’. Door het negatieve gedrag tegen de portier, wisten de deelnemers opeens zeker dat Paul niet echt aardig is; hij doet alleen aardig tegen zijn superieuren. Hij is typisch een geval van: naar boven likken, naar beneden schoppen.

Ass-kissing

We vinden het dus vaak veel informatiever om te weten hoe iemand ‘naar beneden’ doet dan ‘naar boven’. In organisaties moeten werknemers vaak tandenknarsend toezien hoe iemand zichzelf omhoog slijmt, maar ondertussen collega's van gelijke of lagere rang respectloos behandelt. We hebben daar typische (niet mist te verstane) woorden voor, zoals slijmen en kontlikken in het Nederlands. Maar het Engels/Amerikaans is een tikje beeldender: butter up the boss, soft-soaping, suck-up, ass-kissing, ass-licking, brownnosing, of brownshouldering.

Als organisatie wil je natuurlijk liever niet dat de grootste slijmerd aan de top komt, maar juist degene met de meeste capaciteiten. Tegelijkertijd is wel duidelijk dat alle superieuren gevoelig zijn voor dit gedrag, en er dus in trappen als je geen maatregelen treft. Ook dat heb ik onderzocht (zie ook mijn blog en boek Collega’s en andere ongemakken).

Achterdeurreferenties

Ik werd er laatst op gewezen (door Haro Kraak van De Volkskrant) dat Laszlo Bock, hoofd van de HR-afdeling van Google (en auteur van De toekomst van werk), gebruik maakt van mijn onderzoek en erop let dat Google geen ‘kiss upward’-medewerkers promoot (zie het plaatje van de betreffende pagina).

Dat gebeurt door zogenaamde ‘achterdeurreferenties’ waarbij informatie wordt verzameld via werknemers die een kandidaat kennen als collega of medecursist. Dus juist níet via de referenties die een kandidaat zelf opgeeft. Want je kunt er van op aan dat iemand alleen positieve referenties opgeeft, en daar word je uiteindelijk niet veel wijzer van.

Of dit ‘stiekem’ vergaren van informatie helemaal netjes is, laat ik even in het midden, maar het helpt in elk geval wel om van iemand een beter beeld te krijgen. Een andere methode las ik in een column van Annemarie van Gaal. Zij vertelt over een bedrijf waar kandidaten alleen binnen werden gelaten voor een sollicitatiegesprek als ze vriendelijk waren geweest tegen de portier en de receptioniste.

Dat laat wel heel mooi zien wat ik destijds wilde aantonen: dat we het veel informatiever vinden hoe iemand doet tegen lager geplaatsten dan tegen ‘meer-machtigen’. Jammer dat die ‘meer-machtigen’ dit zelf niet altijd in de gaten hebben en – ten onrechte – denken dat ze de mensen doorzien...