In mijn nieuwe boek Alles wordt anders bespreek ik zeven van de belangrijkste technologische ontwikkelingen van dit moment. De eerste drie noem ik de nieuwe werkers, want zij gaan het leeuwendeel van het bestaande werk uitvoeren. Het gaat om robots, zelfrijdende auto’s en kunstmatige intelligentie. Mensachtige robots zijn bij uitstek geschikt om het lager geschoolde dienstenwerk uit te voeren. Robots als vakkenvullers, magazijnbedienden, schoonmakers en verzorgers van zieken en ouderen. Zelfrijdende voertuigen zorgen ervoor dat het aantal verkeersongelukken met tachtig procent afneemt, maar ook dat het beroep van chauffeur verdwijnt. Kunstmatige Intelligentie (KI) gaat het hoger geschoolde kenniswerk uitvoeren. In de eerste fase fungeert het als de assistent van de arts, accountant en advocaat; in de tweede fase als hun vervanger. Niet zozeer omdat KI het werk goedkoper kan uitvoeren dan mensen, maar vooral omdat ze het veel beter doen.
Nieuwe fabrieken
De tweede groep van technologieën noem ik de nieuwe fabrieken. Het gaat om 3D-printen, nanotechnologie en synthetische biologie. 3D-printen en in de verdere toekomst mogelijk nanofabrieken fabriceren straks vrijwel alle producten on demand en lokaal bij jou om de hoek zonder verspilling en milieuvriendelijk. Nanomaterialen zoals grafeen en synthetische biologie zorgen voor duurzame, hernieuwbare en overvloedige grondstoffen en energie. Synthetisch biologen zijn ‘ingenieurs‘ die net zolang knutselen met het DNA van levende organismen totdat ze omgevormd zijn tot levende fabrieken die onder meer bioplastics en biodiesel produceren, maar ook voor transplantatie geschikte organen zoals longen, hartkleppen en nieren.
De zevende en laatste technologie noem ik genomische geneeskunde. De alsmaar toenemende kennis van het menselijk DNA of het genoom wordt toegepast in het voorkomen of zeer vroegtijdig diagnosticeren van ziektes. Daarnaast profiteren behandelmethodes van de kennis van het genoom via genetisch geselecteerde medicijnen en gentherapieën. Veroudering wordt steeds vaker gezien als een behandelbare ziekte. Daardoor leven we straks veel langer, blijven biologisch jong en worden zelden of nooit meer ziek.
Maatschappelijke gevolgen
Dat die technologieën op ons af komen staat wel vast. Onduidelijk is nog wat de maatschappelijke gevolgen zullen zijn. Stevenen we af op een prachtige maatschappij, met overvloed, vrije tijd, een lang leven en een schoon milieu voor iedereen? Een soort moderne versie van het klassieke Athene waarin robotslaven al het werk doen en wij ons zich bezighouden met ontspannen, socialiseren en innoveren? Of komen alle zegeningen van de zeven technologieën in handen van een kleine superrijke elite en is de rest overgeleverd aan uitzichtloze armoede, lethargie en onderdrukking met als enig redmiddel een vlucht in (virtuele) drugs, criminaliteit en eindeloze klaagzang? Een soort Oude Pekela in het kwadraat.
Keuzes maken
Als we niets doen dan komen we terecht in het doemscenario van uitzichtloze armoede en onderdrukking. Immers, de welvaart neemt toe maar de welvaartsongelijkheid ook: de rijken worden rijker en minder in aantal, en als straks meer dan de helft van de bestaande banen verdwijnt dan explodeert het aantal armen. Ons huidige sociale stelsel zakt door zijn hoeven. De klassieke politieke oplossingen rechts en links bieden geen soelaas meer. We moeten radicale keuzes maken in het anders en eerlijker verdelen van de welvaart. Maar hoe? Een basisinkomen voor iedereen? Kan dat werken en is dat betaalbaar? Het stimuleren van de deeleconomie waarin mensen informatie, kennis, energie en producten vrijelijk met elkaar delen is sowieso een goed idee. Maar het zal niet genoeg zijn om ‘Athene’ te creëren. Alles wordt anders is bedoeld als een aanzet om de dialoog daarover met elkaar aan te gaan.
Dik Bijl is arbeids- en organisatiepsycholoog en onderzoekt hoe mensen nu en in de toekomst werken en leven. Hij is een van de grondleggers van Het Nieuwe Werken. Hij is de auteur van Alles wordt anders.
