Als er de afgelopen jaren een periode is geweest waarin de wereld wel wat leiderschap zou kunnen gebruiken, alsook enig duiding op dit mysterieuze fenomeen, dan is dat nu wel. Snelkookpan is het woord dat opkomt.
Neem vrouwelijk leiderschap. Na jarenlang roffelen op het glazen plafond, barst het glas. Met Merkel en Clinton als absolute publiekstrekkers (naast vakvrouwen als Yellen, het gezellige clubje defensieministers in Europa, startup aanjager en evangelist en ex-machtigste vrouw van Europa Neelie Kroes, of, wat dichter bij huis, Edith Schippers, volgens vrouwenblad Opzij de machtigste vrouw van Nederland).
Maar niets mannelijks blijkt deze topvrouwen vreemd. Merkel presteert het heel ‘real-politisch’ om een deal te sluiten met een weinig verlicht despoot waarmee de vrouwelijke mantel der empathie in een klap een slechte naam dreigt te krijgen. En HRC, de vrouw van, lijkt wel heel erg op de spreekwoordelijke speler die denkt te schuiven maar in feite wordt geschoven. Voor elke machtige man staat een wankelmoedige vrouw zou wel eens het nieuwe Amerikaanse adagium kunnen worden. De enige vrouw overigens die volgens vriend & vijand de VS goed zou kunnen leiden, Carly Fiorina (onder andere ex-CEO van HP), werd al vroeg in de strijd afgeserveerd. Te weinig aimabel, zo luidde het nogal typische (voor)oordeel.
Gelukkig kent Nederland dit soort koninginnendrama’s niet of nauwelijks. Allereerst natuurlijk omdat alles hier vijftig jaar later plaatsvindt (aldus de Duitse dichter Heinrich Heine) maar vooral omdat Nederlanders traditioneel geen volgers zijn. En een leider bestaat nu eenmaal bij de gratie van volgers, zo weten alle auteurs over leiderschap. Het enige dat Nederlanders traditioneel en proefondervindelijk bewezen wel volgen, is het wel en wee van onze sterren. Dat zijn dan ook onze echte leiders. Het is nooit de premier die het land toespreekt, maar altijd een vage BN’er die vindt (ook al zo’n typische trekje) dat anderen wat moeten.
Leiderschap en macht liggen in elkaars verlengde. Met machtsmisbruik als bijna logische afgeleide. Wie macht heeft, wil nogal eens vergeten waarom hem of haar die macht is gegeven. Overigens is in organisaties ‘macht’ doorgaans geen leiderschapscriterium. Veeleer draait het om kennis & kunde en om functie & bevoegdheid, al zijn er natuurlijk de nodige uitzonderingen die de regel bevestigen. Niets menselijks is ook sommige leiders van organisaties vreemd.
Het meest heikele punt rond leiderschap, en daarom ook minst geadresseerde, is de houdbaarheidsdatum. Zeven jaar, zo is de unanieme mening van leiderschapsexperts. Daarna verwordt leiderschap tot platte macht, tot hybris, tot waanideeën omtrent eigen kunnen. Tot leiders die tegen beter weten in menen de wijsheid in pacht te hebben, of de ‘drive’ om vooral aan het roer te blijven. Tot leiders kortom zonder volgers, de logische tegenhanger van de leider als volger: de leider die zijn oren uitsluitend naar zijn volgers laat hangen.
Zo bezien is het eigenlijk alleszins het overwegen waard om toch maar een ABC van leiderschap te gaan samenstellen.
Over Pierre Pieterse
Pierre Pieterse was tot februari 2022 hoofdredacteur van Managementboek Magazine.