In De lege hemel onderzoekt Marjan Slob het thema eenzaamheid op bijzondere wijze: ze laat zich inspireren door grote denkers zoals Sartre, Goffman en Dennett, en verbindt hun concepten o.a. aan de levens van wijlen David Bowie en Michael Jackson.
Eenzaamheid een actueel of populair onderwerp? Ik weet het niet, weliswaar zijn er de laatste tijd wat titels rondom dit onderwerp verschenen maar eenzaamheid kent een lange historie. Een van de meest recente boeken op dit terrein is De eenzame eeuw van econome Noreena Hertz. Helaas verwijst Slob niet naar dit boek (waarschijnlijk rond hetzelfde tijd uitgegeven?) anders hadden we nog een interessante polemiek kunnen meemaken tussen de econome en de filosofe.
Laat ik eerst opmerken dat de schrijver op het eind in het dankwoord haar eigen eenzaamheid beschreef toen ze opmerkte: Vaak bepalen de opdrachtgevers vorm, toon en richting van mijn schrijven en dat is naast begrijpelijk, maar goed ook. Nu liet ik de teugels vieren en volgde ik mijn ingevingen.
Slob schrijft dat de betekenis van het begrip eenzaamheid door de eeuwen heen is veranderd. Voorheen had het vooral de betekenis van ‘solitude' (het prettige gevoel van eenzaamheid) maar het is in een paar eeuwen veranderd naar ‘loneliness', dat meer gaat over de pijn van de eenzaamheid. Door onze zelfreflectie kunnen wij nadenken over onszelf, maar de keerzijde is dat wij ons bewust worden van onze eenzaamheid.
De kracht van dit boek zit m.i. in de verbinding die Slob (op een briljante manier) legt tussen inzichten van Goffman en het levensverhaal van vooral David Bowie en in mindere mate Michael Jackson.
Erving Goffman kennen we van diens bestseller De dramaturgie van het dagelijks leven uit 1959, die nog niets aan actualiteit heeft ingeboet. De socioloog vroeg zich in dit boek onder andere af in welke mate mensen in hun eigen rol geloven, en of zij dan oprecht zijn dan wel cynicus. Façades spelen bij Goffman een belangrijke rol, lees: het masker dat we opzetten. Het was Goffman die de termen backstage en frontstage bedacht: achter het podium en op het toneel. Voor Goffman was er geen identiteit achter het masker (hij sprak liever van ‘rollen'). Mensen kunnen meerdere rollen aannemen, aldus Goffman. Wat Slob leerde van zowel Goffman als Dennett is dat je eenzaamheid niet moet starten bij identiteit. Dat is te klassiek gedacht aldus de auteur. Kijk vooral hoe mensen willen overkomen.
Dan beschrijft Slob het levensverhaal van David Bowie die we allemaal kenden als zanger maar waarschijnlijk niet of nauwelijks als mens. Slob tilt een tipje van de sluier op en geeft ons een inkijkje in de eenzaamheid van David -Jones- Bowie. Volgens Slob heeft Bowie altijd naar manieren gezocht om zich zowel te presenteren als te beschermen. De maskers of de persona's die hij gebruikte zette hij op tijd weer af zodat ze geen keurslijf werden. Zo stopte Bowie met de persona ‘Ziggy Stardust' opdat dit geen gevangenis voor hem werd.
Alleen maar gekend worden met een masker is eenzaamheid, aldus Slob. Zij vergelijkt in De lege hemel Bowie en Michael Jackson met elkaar. Talent hebben ze beiden, zoveel staat vast. Michael probeerde het beeld te creëren dat de fans van hem verwachtten. Maar achter dit masker is er niets, alleen eenzaamheid.
Slob gaat niet mee met de gedachte dat eenzaamheid wordt veroorzaakt door een te hoge schermtijd. Dit in tegenstelling tot Noreena Hertz die daarover stellig is en schrijft dat multimedia ons eenzamer maken. Slob wil daar niets van weten.
Tot slot een antwoord op de zelf gestelde vraag van de auteur: Wat te doen met een gevoel van eenzaamheid? Neem jezelf niet te serieus en neem verantwoordelijkheid voor je daden, maar pretendeer niet een mens uit één stuk te zijn.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
