Het boek start met een overzicht van zes manieren om denken zichtbaar te maken. Een van die manieren is de rolverandering van leerkracht en leerling. In een traditionele setting was de leerkracht degene die ‘levert’ vaak door middel van uitleg. Maar in een setting waarin de leerkracht het denken zichtbaar wil maken, zal hij een andere rol moeten innemen. Die rol komt er simpelweg op neer dat de leerkracht nieuwsgierig moet zijn hoe de leerling eigenlijk leert. Die roltransformatie is voor het onderwijs natuurlijk een enorme omwenteling. Het betekent dat de leerkracht niet langer meer de centrale persoon hoeft te zijn die steeds in de zendstand staat en kennis over draagt en dat leerlingen niet langer passieve consumenten zijn.
Een school gaat zich dan afvragen wie haar leerlingen eigenlijk zijn. Die vraag refereert aldus de auteurs aan ‘identiteit’. En om die identiteit te ontwikkelen zal de school en haar leerkrachten zich de moeite moeten getroosten om de denkprocessen van leerlingen zichtbaar te maken.
Leren is geen synoniem voor kennisverwerving. Dat weten de meeste leerkrachten, tegelijkertijd maken de meeste leerkrachten zich er schuldig aan. Diep leren ontstaat niet door kennisverwerving maar door leren nadenken in de specifieke context. Belangrijk gereedschap voor elke leerkracht is het gebruik maken van: vragen stellen, luisteren, documenteren en inzetten van denk routines. Vragen stellen bevordert het leren maar ze zijn ook de uitkomst ervan. De link tussen denken zichtbaar maken en vragen stellen is dat de auteurs concluderen dat indien leerkrachten geïnteresseerd zijn hoe leerlingen denken, zij vanaf dat moment betere vragen zullen stellen.
Met name de denkroutines maakt dit boek sterk. Die worden uitgewerkt (18 stuks) in allerlei werkvormen, onderverdeeld in diverse categorieën (betrokkenheid vergroten naar: anderen en richting ideeën en aandacht voor de actie) en rijk voorzien van commentaar.
Een voorbeeld van zo’n werkvorm (de auteurs spreken van ‘routine’) is ‘Pellen van het fruit’: een manier om bij een bepaald concept (Bijvoorbeeld: klimaatverandering) vragen te stellen om zo tot de kern te komen. Vragen als: Wat zie je? Welke vragen wil je stellen? Welke interpretaties kun of wil je maken? Wat is volgens jou de essentie? En: doe een stap terug en kijk naar het geheel. Als een leerkracht op die manier in zijn klas met zijn leerlingen weet te communiceren zal dat niet meer te vergelijken zijn met wat we vandaag de dag onder ‘onderwijs’ verstaan. Maar het vereist natuurlijk het nodige.
Maar de lezer wordt niet in het diepe gegooid om die best lastige maar tevens uitdagende opgave van bovenvermelde transformatie te realiseren. Gereedschappen zijn essentieel en die zijn er ruimschoots in de vorm van de achttien werkvormen of routines. Maar wat verder van groot belang is, is de visie op leren en in het bijzonder op deze denkroutines. In de laatste twee hoofdstukken van dit goed geschreven boek zal de lezer daar een veelheid aan essentiële inzichten uit kunnen halen. Zo vernemen we dat een school moet plannen maar niet alles moet dichtplannen. Eigenaarschap van de leerling komt daarmee in het geding. Een prachtig voorbeeld wordt beschreven van een school die haar leerlingen meenam voor een weekendje weg. Alles was tot op de minuut gepland. De leerkrachten vonden het na afloop ‘goed verlopen’ terwijl de leerlingen aangaven ‘niet veel gedaan te hebben’. De leerlingen bleken passieve toeschouwers in het toneelstuk van de leerkrachten te zijn.
Al met al een boek waarin elke school -Basisonderwijs of Voortgezet- veel inzichten kan opdoen en aanzetten kan maken om tot nieuw doen te komen.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.