Ignatius van Loyola moest in de 16de eeuw goed bedenken hoe zijn woorden werden geïnterpreteerd. Hij zou anders al snel door de Inquisitie opgepakt worden. Woorden als 'vrijheid' waren bijvoorbeeld onhandig om te gebruiken. Ditzelfde ervaren ondernemers momenteel ook; de kracht van woorden, maar gelijkertijd ook de gevaren die ontstaan door een verkeerde interpretatie.
Ondernemers moeten zich vooral nu bewust zijn van de boodschap die zij overbrengen. Door de nadenkende houding van Ignatius en zijn nieuwsgierigheid geldt zijn managementstijl als voorbeeld in deze tijd. Hoewel Ignatius aan het hoofd stond van een religieuze orde die in de zestiende eeuw werd gesticht, kunnen we vergelijkingen treffen met de tijden van nu. Ook in de zestiende eeuw zat Europa in een crisis. Maar Ignatius stichtte de kerkelijke organisatie met het oog op de kansen en mogelijkheden die er lagen om de visie van dienstbaarheid tot uitdrukking te brengen op wereldniveau. Deze keuze was niet planmatig, maar het gevolg van een afweging om de juiste weg te kiezen om het doel dat voor ogen lag te bereiken: het menselijk welzijn.
Bij alle kerkelijke projecten, zakelijke instellingen (zoals de Jesuit Business Schools), onderwijsinstituten en het wetenschappelijk onderzoek draait het binnen de orde uiteindelijk altijd om mensen. De keuze om een kerkelijke organisatie te zijn was daarop gebaseerd. De kracht van de organisatie zoals die door Ignatius is opgezet is vooral gelegen in het gegeven dat ze zich voortdurend wist aan te passen aan de eisen van het hier en nu. De bestuurders hebben zich vooral gespecialiseerd in crisissituaties. En daarmee is meteen ook de link gelegd naar ondernemen in deze tijd. Organisaties die zich weten aan te passen aan de eisen van het hier en nu hebben een grotere kans van slagen. De toenemende complexiteit van de moderne wereld met de managementmethoden en organisatiesmodellen is niet meer te beheersen.
Alleen een lerende organisatie met een ingebouwde zelfvernieuwing is in staat de grilligheid van de hedendaagse wereld onder controle te houden, of eigenlijk; is in staat om los te laten en mee te gaan op de stroom der evenementen. Doelgericht blijven is belangrijk. Evenals een soort innerlijke zekerheid als individu en als groep die komt uit een gemeenschappelijke innerlijke kracht zorgt ervoor dat een organisatie in staat is om actueel te blijven in snel veranderende omstandigheden en culturele ontwikkelingen. Het is belangrijk om goed te weten wat we willen. Een onduidelijke visie is levensbedreigend in een snel veranderende markt. Een universele dienstbaarheid is de enige uiteindelijke doelstelling van de visie van Ignatius; al het andere is niet meer dan een middel. In een crisissituatie speelt men vaak paniekvoetbal en vergeet dan gemakkelijk waar het om gaat. Middel en doel worden dan verward.
Uiteindelijk gaat het om de mens in zijn diepste essentie, op het diepste zijnsniveau. En dus niet om de organisatie, beleidsvormen en ook niet om de technische hoogstandjes. Het is zo gemakkelijk om te vergeten dat het om de mens gaat. Winst lijkt een criterium dat een organisatie gezond is, maar uiteindelijk is dit alleen het geval als hij gericht is op de mens, de mensheid en heel zijn kosmische omgeving. Zodra er teveel veranderingsfactoren zijn, worden deze niet meer door ons verstand verwerkt en neemt de externe zekerheid steeds verder af. Het gaat dan om de kracht van de innerlijke zekerheid, het spirituele inzicht en de gevoeligheid van het hart die het beleid stuurt. Ignatius gaat verder in zijn uitleg dat een kant-en-klare succesformule niet duurzaam kan zijn omdat een leerproces met vallen en opstaan nodig is om inzicht te krijgen. Een voortdurend leerproces is belangrijk. Hij reikt kennis als bron van zekerheid aan. Voor een succesvolle organisatie is niet enkel een diep idealisme nodig en grote deskundigheid met de hulp van goede adviseurs, maar vooral ook een sterk team en rijke ervaring.
Verderop in het boek spreekt Paul de Blot over het spiritueel leiderschap. Hij legt de geestelijke oefeningen uit die Ignatius gebruikte als basis voor zijn organisatie. Paul de Blot laat zien dat de oefeningen in verhalende vorm worden gegeven omdat ieder zijn eigen weg van vallen en opstaan dient te volgen. Door het verhalend brengen van de richtlijnen kan een ieder zijn eigen interpretatie geven. Ook voor leiderschap geldt dat je een onderzoekende houding moet hebben, die door de oefeningen als vanzelf ontstaat. Paul de Chauvigny de Blot S.J. is hoogleraar Business Spiritualiteit aan Nyenrode Business University. Hij ziet business spiritualiteit niet als een zweverig speeltje, maar als een praktisch model waarbinnen idealisme en realisme een vruchtbare wisselwerking aangaan. Al met al is dit boek van Paul de Blot een aanwinst voor lezers die zoeken naar andere manieren van kijken naar het aansturen van een organisatie. Zonder zweverig te worden in zijn bewoordingen weet Paul de Blot precies te laten zien waar we van Ignatius kunnen leren. Een mooi boek over leiderschap!
Over José Otte
Dr. José W. Otte MBA werkte als waarderend onderzoeker met een bedrijfskundige gedragswetenschappelijke achtergrond. Zij faciliteerde sociale innovatie door het introduceren van dialooggroepen waarin gewerkt werd met bijzondere vragen. Ze was verbonden aan Mizu. José geniet inmiddels van een welverdiend pensioen, en recenseert geen boeken meer.
