Voor leiders zijn twee concepten uit het boeddhisme van wezenlijk belang, namelijk de Juiste Visie en het Juiste Handelen. Als je, als leider, deze twee concepten voor ogen houdt en je erin bekwaamt, zal je besluitvorming verbeteren en zul je tevredener worden met je leven. En als we beschikken over leiders die dit uitdragen in onze organisaties en in de samenleving krijgen we betere, succesvollere organisaties en een rechtvaardigere samenleving. We zullen er primair op gericht zijn onze intenties en acties te onderzoeken en alles doen om schade aan anderen te voorkomen en het welzijn van anderen te vergroten.
Dit is de kern van 'De weg van de leider, leiderschap en boeddhisme in een globaliserende wereld', geschreven door de Dalai Lama en Laurens van den Muyzenberg.
In dit boek zoeken beiden naar de betekenis van spiritualiteit voor de zakelijke wereld en leiderschap. Een actueel thema in een tijd waarin bedrijven gewezen worden op hun rol en verantwoordelijkheid om zorg te dragen voor en bij te dragen aan een rechtvaardige samenleving. Waarin constructief wordt samengewerkt met overheden om armoede terug te dringen, mensenrechten te beschermen, een duurzame aanpak te ontwikkelen voor het milieu en de kracht van diverse culturen en religies meer te benutten en niet te zien als bron van conflict.
Hoe kan de leider dit alles stimuleren en bevorderen? Immers, aldus het boek: “Als je een leider wordt, groeien je invloed en vermogen om dingen gedaan te krijgen. Dus door die macht groeit ook de verantwoordelijkheid om de juiste beslissingen te nemen, de juiste dingen te doen, die de mensheid als individu, als groepen en als geheel op een hoger plan brengen.” Hoe kan een leider zijn organisatie in deze tijd 'richten en uitdagen', hoe kan hij het voorbeeld geven, hoe vindt hij zijn juiste visie, hoe stimuleert hij zijn medewerkers tot het juiste handelen, wat betekent dit voor zijn eigen handelen en optreden?
Het boek bestaat uit drie delen: Leiding geven aan jezelf, Leiding geven aan je organisatie, Leiding geven in een onderling afhankelijke wereld. Het boek start 'de weg' terecht met Leiding geven aan jezelf. Er is meteen een duidelijk statement in een treffend citaat: “Een heerser regeert zijn land het best door allereerst zichzelf te regeren.” Leiders nemen namelijk beslissingen die verstrekkende consequenties hebben voor grote groepen medewerkers binnen en buiten een organisatie. Om te komen tot juist handelen en een juiste visie dient de leider dus in de eerste plaats zichzelf te (leren) kennen. Want zijn beslissingen, zijn interventies, zijn gedrag, zijn handelen brengen het nodige teweeg in de organisatie of samenleving. Met andere woorden: bezint eer ge begint.
Een leider die zich traint in het ontwikkelen van een juiste visie doet er goed aan onderwerpen en vraagstukken te bezien vanuit meerdere perspectieven, zich af te vragen wat nu echt de intentie en drijfveren zijn achter zijn beslissing en gedegen rekening te houden met zijn eigen welzijn en dat van anderen. Het is een leider die tijd neemt voor reflectie en de zaken doordenkt voor hij een beslissing neemt, die beseft dat er sprake is van onderlinge afhankelijkheden binnen en buiten de organisatie, dat zijn besluit gevolgen heeft voor medewerkers, collega leidinggevenden, klanten en andere stakeholders. En die echt voelt, weet en beseft dat de intentie van zijn beslissing goed is. Een leider dus die meer zijn ziel laat spreken en minder zijn ego. Dat zegt alles over de gemoedstoestand die gevraagd wordt van de leider (en andere betrokkenen bij de beslissing).
De Dalai Lama beschrijft deze gemoedstoestand als kalm, beheerst en geconcentreerd, opmerkzaam vanuit het besef hoe je geest wordt beïnvloed, vrij van negatieve emoties en egocentrisme. Een manier van Zijn waarin je je voortdurend moet blijven bekwamen. Een voorgenomen besluit, gebaseerd op een juiste visie zoals hiervoor beschreven, moet worden omgezet in praktijk. Hier komt het begrip het juiste handelen naar voren met het adagium 'Goed voorbeeld doet goed volgen.' Maar het goede voorbeeld geven stelt eisen aan het handelen van een leider.
De Dalai Lama geeft aan dat de volgende eigenschappen cruciaal zijn: handelen vanuit zelfvertrouwen, met aandacht luisteren naar de ander; je gedrag laten leiden door rechtschapen, rechtmatig en vreedzaam handelen en jouw ethisch handelen laten leiden door bescheidenheid of generositeit richting anderen, zonder anderen of het milieu te schaden (ethische discipline), vermogen onder druk kalm te blijven, enthousiasme uit te stralen, gericht op de zaak, en de leider moet beschikken over het vermogen om de dingen te zien zoals ze zijn.
Belangrijk om het juiste handelen uit te dragen is het leren terugdringen van negatieve gedachten en emoties, om te beseffen dat succes afhankelijk is van anderen, wat het effect is van ons handelen op anderen, om gelijkmoedig te zijn in onze emoties, los te laten wat je niet kunt beïnvloeden, zelfreflectie toe te passen om corrigerende maatregelen te kunnen nemen, de positieve kern te zoeken in de ander en daadkrachtig en flexibel te blijven. Een juiste visie in combinatie met het juiste handelen is te leren door je geest te trainen en je te leren focussen op die zaken die echt van belang zijn en een verschil uit kunnen maken.
De auteurs pleiten ervoor dat een leider dient te werken aan een juiste visie en het juiste handelen, zal door de meesten van ons worden onderschreven. Hebben we allen niet de stille hoop dat we vanuit een juiste visie kunnen komen tot een juist handelen? De praktijk van alledag is weerbarstiger. Het boek beschrijft summier verschillende technieken (van eenvoudig naar complex) om met meditatie, ademhaling en visualisatie de geest te oefenen. Voor zover leiders dat nog niet doen, zullen ze aan de slag moeten, bij voorkeur onder begeleiding van een leermeester. De praktische kant, hoe er te komen, wordt behoudens het noemen van enkele meditatietechnieken niet behandeld.
In deel 2, Leiding geven aan je organisatie, betogen de auteurs dat een leider met de juiste visie en het juiste handelen, een organisatie kan creëren met een sterk en warm hart. Om het doel van een leider of een organisatie te formuleren en te realiseren is een basis noodzakelijk van (zelf)vertrouwen, die wordt ondersteund door wijsheid. Dit is nodig omdat de kans op beoordelingsfouten hierdoor geringer gemaakt wordt. Ze werken samen om het doel te bereiken.
Dit deel gaat in op de belangrijkste vaardigheden en eigenschappen die een leider nodig heeft om te komen tot een juiste visie en het juiste handelen toe te passen. Hij moet bijvoorbeeld beschikken over een vooruitziende blik, namelijk de consequenties van zijn handelen kunnen zien, inzicht hebben in zijn eigen sterke en minder sterke punten en doelstellingen van de organisatie en niet zijn eigen ego centraal stellen. Dit leerproces kan ook 'opgeschaald' worden naar een organisatie of een samenleving. Leiders met een juiste visie en het juiste handelen kunnen dat vertalen naar hun eigen organisatie(s) en samen kunnen die organisaties en medewerkers vervolgens bijdragen aan een positieve ontwikkeling van de samenleving.
Deel 3, Leidinggeven in een onderling afhankelijke wereld, geeft voorbeelden van projecten en organisaties die het noodzakelijke universele verantwoordelijkheidsgevoel ontwikkelen. Ze zetten de lezer aan het denken en ze werken stimulerend.
'Leiderschap en boeddhisme in een globaliserende wereld' is geschreven om leiders en managers uit te dagen op zoek te gaan naar eigenschappen die individueel en collectief nodig zijn om de toekomst proactief vorm te geven, vanuit een 'innerlijk weten' en zich niet te laten leiden door de 'waan van alledag', de gebeurtenissen van buitenaf. De principes van het boeddhisme kunnen daarbij van nut zijn. De kern is het eigen inzicht van de leider en zijn weg naar het vinden van de juiste visie en het juiste handelen. Het boek probeert de leiders (in spé) aan te geven wat ze kunnen leren van het boeddhisme en hoe ze inhoud en vorm kunnen geven aan het ontwikkelen van een juiste visie en het juiste handelen. Het boek geeft minder aan welke interventies nodig zijn om deze nieuwe waarden binnen organisaties te stimuleren en ontwikkelen, te verbreden en te verdiepen.
De auteurs laten het bij enkele voorbeelden van goed gedrag conform een juiste visie en juist handelen. Gericht goede dingen doen, vanuit goede intenties en rekening houdend met anderen vormt een belangrijke grondhouding voor veranderingsprocessen. Dat legt de kern, maar vervolgens is er nog heel veel energie nodig om de visie en het handelen in de praktijk daadwerkelijk voor elkaar te krijgen.
Er is in de managementliteratuur veel geschreven over wat goed leiderschap is, maar helaas weinig over de ontwikkeling daarvan, hoe het te bereiken. Training baart kunst en van goede voorbeelden valt te leren. De principes van goed leiderschap verbreden naar bedrijfsorganisaties en de samenleving is van een andere orde. Goede voorbeelden, zoals enkele beschreven in het boek, geven hoop en een stimulans. Meer uitwisseling van goede voorbeelden, van succesvolle trainingsprogramma's en projecten verdient de komende tijd de aandacht. We beginnen de contouren van wat we willen nastreven te ontdekken, we zien mooie voorbeelden uit de praktijk, maar laten we alert blijven dat we bij 'tegenslag' niet vervallen in de oude bekende gedragspatronen.
De auteurs verdienen lof voor hun pleidooi, we wachten met spanning op het vervolg: op succesvolle interventies om organisaties en de samenleving volgens de principes van het boeddhisme te veranderen.